Artykuł powstał w ramach projektu  pt.: „Wydawnictwa dla Amazonek”,  który realizowany jest dzięki dofinansowaniu ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

(…) życie erotyczne i seksualne to jeden z łączników chorego ze zwyczajnym życiem.

To potrzebne, wręcz konieczne, by nie izolować się, nie tworzyć wyimaginowanego

„życia chorego”, które jest całkowicie różne od życia innych ludzi”

Joanna Sałyga „Chustka”

Jeżeli stajemy w obliczu choroby nowotworowej, seks zwykle jest ostatnią rzeczą o jakiej myślimy. Nasza cała uwaga i energia skupia się na przeżyciu, leczeniu i powrocie do zdrowia. To jest normalne. Nawet u par, dla których życie seksualne miało bardzo duże znaczenie, tymczasowo schodzi ono na dalszy plan. Ważniejsza w tym kryzysowym momencie jest emocjonalna i fizyczna bliskość wyrażana przez proste gesty takie jak dotyk, przytulanie, głaskanie, obejmowanie czy pocałunki.

Z czasem, kiedy pojawia się chęć powrotu do normalności sprzed choroby, dostrzegamy, jak na wiele obszarów naszego życia wpłynął rak. I kiedy przyglądamy się sferze seksualności, także możemy doświadczyć istotnych zmian, z którymi będziemy musieli się zmierzyć.

Ważne:

Powrót do aktywnego życia seksualnego jest jednym z ważnych kroków do powrotu do normalności po zakończonym leczeniu.

Seks dobry na wszystko, czyli o dobroczynnych właściwościach seksu

Seks pełni wiele istotnych funkcji wykraczających daleko poza prokreację. Przyczynia się do poprawy zdrowia fizycznego i psychicznego. Zwiększa odporność i korzystnie działa na układ krwionośny. Na poziomie fizycznym seks rozładowuje napięcie, pozwalając poczuć głębokie odprężenie. Może także być sposobem na odciągnięcie uwagi od umiarkowanego bólu. Na płaszczyźnie psychologicznej w kontakcie intymnym możemy potwierdzić swoją kobiecość/męskość, atrakcyjność, poczuć się wartościowi i ważni dla Ukochanego czy Ukochanej, akceptowani i kochani jako CAŁOŚĆ. Możemy brać i cieszyć się z odczuwanej przyjemności i tę przyjemność i bliskość dawać. Rola więziotwórcza jest nie do przecenienia, bowiem intymna, fizyczna bliskość jest wyrazem poczucia bezpieczeństwa i zaufania, jednocześnie wzmacnia związek i pogłębia emocjonalną więź między partnerami. W czasie współżycia wydzielana jest oksytocyna – hormon odpowiedzialny min. za przywiązanie.

Seksualność a seks

Seksualność jest pojęciem szerszym niż seks. To nie tylko zdolność do stosunku seksualnego. Na naszą seksualność składa się:

1. Tożsamość seksualna, czyli:

• poczucie kobiecości/męskości (jak bardzo kobieco/męsko się czuję);
• obraz ciała (co myślę o swoim ciele, jak je oceniam, jakie emocje we mnie budzi);
• atrakcyjność seksualna (czy i jak bardzo jestem atrakcyjna/y jako kobieta/mężczyzna w ogóle i dla partnera/ki)

2. Funkcjonowanie seksualne.

3. Relacja seksualna w związku.

Choroba i leczenie onkologiczne może wpłynąć na każdy aspekt seksualności. W tym artykule skupię się na zaburzeniu funkcjonowania seksualnego, natomiast tematyce tożsamości seksualnej i relacji seksualnej w związku będą poświęcone dwa odrębne artykuły.

Funkcjonowanie seksualne po raku piersi

Problemy seksualne są powszechnym zjawiskiem wśród pacjentów z nowotworem piersi. Mogą pojawić się już w trakcie choroby, w czasie leczenia, czy dopiero po jego zakończeniu. Szacuje się, że około 50% kobiet po raku piersi cierpi na długotrwałe zaburzenia seksualne po zakończonej terapii. Przy czym mogą one utrzymywać się i nasilać wraz z naturalnym procesem starzenia się organizmu.

Zaburzenia seksualne a rodzaj leczenia

Operacja

Zakres operacji ma duże znaczenie. Kobiety po operacji oszczędzającej, czyli usunięciu fragmentu piersi, nie odczuwają naruszenia swojej cielesności i kobiecości w takim stopniu, jak panie po mastektomii, czyli wycięciu całej piersi. Te pierwsze szybciej wracają do aktywności seksualnej. Te drugie natomiast mogą być targane poczuciem niepewności co do własnej kobiecości, atrakcyjności. A jaki jest tego efekt? Kiedy podczas kontaktu intymnego absorbują nas pytania, czy jestem kobieca, czy jestem atrakcyjna i obawy z nimi związane, nie jesteśmy w stanie skupić się na wrażeniach ze swojego ciała, na reakcjach partnera, na byciu razem, na przyjemności z fizycznego kontaktu, co oznacza że odcinamy się od zmysłowych doznań płynących z ciała.

Pamiętaj, że to lekarz, po analizie wyników badań, zadecyduje, jakie leczenie będzie dla Ciebie najskuteczniejsze. 

Zdarza się, że po operacji czy rekonstrukcji pierś traci czucie i nie jest już źródłem przyjemności. Wymaga to modyfikacji w życiu seksualnym u par, dla których pieszczoty piersi były ważnym elementem gry wstępnej.

Radioterapia

Radioterapia stosowana miejscowo wywołuje konsekwencje przejściowe w postaci bólu i podrażnień okolicy poddanej promieniowaniu. Może wystąpić zmęczenie. Rzadko zdarzają się trwałe zwłóknienia ograniczające swobodę ruchów, także podczas intymnego kontaktu.

Chemio- i hormonoterapia

Jednak największe zaburzenia w sferze seksualnej powoduje leczenie, które narusza równowagę hormonalną, czyli chemioterapia i hormonoterapia.

Zahamowanie czynności hormonalnej jajników prowadzi do spadku libido (ochota na seks spada), suchości w pochwie i bólu podczas współżycia. Seks zamiast dostarczać przyjemności, staje się źródłem negatywnych odczuć i zaczynamy go unikać.

Efekty uboczne chemioterapii są liczne i mają niebagatelny wpływ na funkcjonowanie seksualne  

Tab.1. Efekty uboczne chemioterapii i ich wpływ na funkcjonowanie seksualne

Lp.	Objawy uboczne chemioterapii	Wpływ na życie seksualne
1.	zmęczenie	zmniejszona ochota na seks
2.	spadek poziomu estrogenów	suchość w pochwieból podczas współżycia
3.	spadek poziomu androgenów	spadek pożądaniazmniejszona wrażliwość ciała na podniecenie
4.	zmniejszona odporność organizmu (większa podatność na opryszczkę, brodawki narządów płciowych etc.)	lęk przed zarażeniem się podczas współżyciaunikanie kontaktów intymnych
5.	łysienie, przyrost wagi, bladość skóry, nudności, wymioty	wycofanie się z intymnego kontaktu jako efekt poczucia mniejszej atrakcyjności
6.	sztuczna menopauza	spadek pożądaniasuchość w pochwieból podczas współżycia

Indukowana leczeniem menopauza

Leczenie w przypadku hormonozależnego raka piersi polega na wywołaniu u młodych kobiet sztucznej menopauzy. Celem ma być wyeliminowanie oddziaływania estrogenów na komórki nowotworowe, gdyż estrogen pobudza ich wzrost. Chociaż ta menopauza może mieć charakter tymczasowy, jednak nierzadko jest źródłem silnego stresu. Codzienność wypełniona uderzeniami gorąca, nocnym poceniem się, wahaniami nastroju, problemami ze snem, bólami stawów, przyrostem wagi, spadkiem ochoty na seks i suchością w pochwie nie napawa optymizmem. Zmiany te nie są przypisane do okresu reprodukcyjnego, a więc kobiety nie są na nie przygotowane. Ze względu na towarzyszącą temu niepłodność, plany na powiększenie rodziny muszą zostać przesunięte na bliżej nieokreśloną przyszłość.

W trakcie chemioterapii zaleca się stosowanie antykoncepcji, bowiem cytostatyki (leki stosowane podczas chemioterapii) mogą doprowadzić do wad rozwojowych u dziecka w przypadku ciąży. Po zakończeniu chemioterapii trzeba odczekać jakiś czas ze staraniem się o potomstwo.

Najlepiej gdy kwestie skutecznej i bezpiecznej antykoncepcji oraz odpowiedniego czasu na staranie się o potomstwo skonsultujesz ze swoim lekarzem prowadzącym.

Najczęstsze problemy seksualne

Spadek lub brak pożądania

Jednym z najczęściej występujących problemów w sferze seksualnej po leczeniu raka piersi jest spadek pożądania. Mamy mniejszą niż dotychczas ochotę na podejmowanie współżycia lub w seks w ogóle mógłby dla nas nie istnieć. Łatwo to zrozumieć, kiedy przyjrzymy się temu, czego doświadcza człowiek w obliczu choroby zagrażającej życiu. Pełna mobilizacja organizmu do boju o zdrowie, wymusza skupienie całej uwagi i aktywności na leczeniu. Inne rzeczy, jak seks, znikają z pola widzenia. Celem jest przywrócenie poczucia bezpieczeństwa. Kiedy nasz autonomiczny układ nerwowy wykrywa zagrożenie, nasza ciało nastawia się na walkę, ucieczkę czy zamarcie w bezruchu. Biologicznie to nie jest czas na intymność we dwoje. Długotrwały stres powoduje zmęczenie fizyczne i psychiczne, które nie sprzyja jakiejkolwiek aktywności (także seksualnej), a z głębi organizmu wydobywa się rozpaczliwe wołanie o odpoczynek.

Wyobraźmy teraz sobie kobietę pewną siebie, znającą swoją fizjologię, dbająca o siebie i swój wygląd, gdy nagle r a k – utrata piersi i włosów, obrzęki limfatyczne, wymioty, słabość, ciało, które wymyka się spod kontroli, traci swoją przewidywalność i staje się obce. Leczenie przestawia zegar biologiczny, który zaczyna tykać szybciej, wkraczamy w fazę nieproszonej przedwczesnej menopauzy. A dzieci? A nasze plany na powiększenie rodziny? Czy płodność powróci? Czy po takich zmianach nadal jestem kobieca, atrakcyjna, czy partner będzie przy mnie, czy nadal będzie mnie kochał? Same pytania bez odpowiedzi. Pytania, z jakimi musi zmierzyć się kobieta z rakiem piersi.

Zachwiana pewność siebie, obniżone poczucie kobiecości i atrakcyjności sprawia, że nie biegniemy ochoczo ku małżeńskiemu łożu.Gdy dodamy do tego huśtawkę emocji: nadziei, radości i paraliżującego lęku,rozpaczy, zwątpienia, oczywiste jest, że ten emocjonalny klimat nie sprzyjazbliżeniom. Poważniejsze zaburzenia depresyjne czy lękowe mogą nas nadłuższy czas wykluczyć z życia intymnego.Przyjmowane leki (np. narkotyczne leki przeciwbólowe, środki uspokajacie,

 ntydepresanty, neuroleptyki ) mogą także obniżać ochotę na seks.

Ważne:

To jest normalne, że możesz teraz bardziej niż seksu potrzebować dotyku, przytulenia, głaskania. Więc zadbaj o tę bliskość.

Ból podczas współżycia

Wywołany leczeniem niedobór estrogenów powoduje zmiany w pochwie. Po pierwsze traci ona nawilżenie, po drugie spada jej elastyczność. Efektem tego jest odczucie suchości w pochwie i ból podczas współżycia przy próbie wprowadzenia członka do pochwy, czyli penetracji. Może to skutecznie zniechęcić do seksu, którego zaczynamy unikać.

Pamiętaj:

Seks może być satysfakcjonujący, nawet jeżeli nie wiąże się z penetracją.

Ważne:

Ból w trakcie zbliżenia może być wywołany podrażnieniami w pochwie. W trakcie chemioterapii jesteś bowiem bardziej narażona na infekcje intymne. Dlatego gdy zauważysz bolesność, udaj się do lekarza, by je wykluczyć.

Co mogę robić, kiedy odczuwam ból podczas stosunku?

NAWILŻANIE- Suchość można złagodzić przez:

Lubrykanty (stosowane przed stosunkiem)Środki nawilżające (stosowane regularnie klika razy w tygodniu)Lokalnie stosowane estrogeny (TYLKO po uzgodnieniu z lekarzem)

ROZCIĄGANIE POCHWY

Ćwiczenie mięśni dna miednicy (mięśni Kegla)Współżycie

ZWIĘKSZENIE UKRWIENIA

WspółżycieDotyk i pieszczoty własnych narządów płciowych

Ewentualnie ŻELE PRZECIWBÓLOWE działające miejscowo

Te proste i bezpieczne interwencje redukują dyskomfort seksualny oraz wzmacniają odczuwane wrażenia seksualne u kobiet w każdym wieku.

Satysfakcja seksualna po leczeniu

Nowotwór piersi niesie ze sobą wiele wyzwań i jednych z nich są zmiany w funkcjonowaniu seksualnym, takie jak brak pożądania, suchość w pochwie, ból podczas współżycia, mniejsze podniecenie czy trudności w osiągnięciu orgazmu. Jednak mimo, wydawałoby się poważnych, zaburzeń kobiety są zadowolone ze swojego życia seksualnego, na co wskazują zarówno badania naukowe jak i praktyka kliniczna. O czym to świadczy? O tym, że wiele par doskonale radzi sobie z niedogodnościami w życiu seksualnym. Jeśli potrafią

one:

1) zadbać o emocjonalną bliskość;

2) potrafią szczerze rozmawiać o seksie;

3) są otwarte na nowe doświadczenia i oczywiście

4) mają podstawową wiedzę o swojej seksualności,

to szukają innych dróg do satysfakcjonującego współżycia i odkrywają odmienne sposoby na bliski, intymny kontakt z partnerem/ka, który niekonieczne wiążą się ze współżyciem (z penetracją), a mimo to jest źródłem ogromnej radości i daje szczęście parze. Podsumowując,

zadowolenie ze sfery seksualnej zależy przeważającej mierze od jakości Twojej relacji z partnerem/ką. Więc zadbaj o tę relację! Warto!

BIBLIOGRAFIA

Charnetski CJ, Brennan FX, Sexua; Frequency and Salivary Immunoglobulin A (IgA), Psychological Reports 2004, 1 (6): 839-844

Baucom DH, Porter LS, Kirby JS, Gremore TM, Keefe FJ: Psychosocial issues confronting young women with breast cancer. Breast Disease 2006; 23, 103-11

https://www.tokfm.pl/Tokfm/7,103454,11846343,przychodzi-taki-moment-zechce-sie-przezyc-orgazm-zycia.html

Kedde H, van de Wiel HB, Weijmar Schutz WC, Wijsen C: Sexual dysfunction in young women with breast cancer. Supportive Care in Cancer 2013

Jan;21(1):271-80

Leining MG, Gelber S, Rosenberg R, Przepyszny M, Winter EP, Partridge AH: Menopausal-type symptoms in young breast cancer survivors. Annals of

Oncology 2006: 17 (12) 1777-1782

Peate M, Meiser B, Hickey M, Friendlander M: The fertility-related concerns, needs and preferences of younger women with breast cancer: a systematic review. Breast Cancer Research and Treatment 2009: Jul;116(2):215-23.

Autorka: mgr Monika Tobolska, psycholog kliniczny, zatrudniona na stałe w Wielkopolskim Centrum Onkologii w Poznaniu. Od 10 lat współpracuje z Poznańskim Towarzystwem „Amazonki” i Federacją Stowarzyszeń „Amazonki” wspierając osoby po leczeniu raka piersi oraz ich bliskich, prowadzi poradnictwo i warsztaty dla par. Posiada szeroką wiedzę na temat specyfiki funkcjonowania kobiet z rakiem piersi oraz osób z innymi schorzeniami onkologicznymi.