autor: dr n. med. Angelika Kargulewicz

Przyjmując konkretne leki warto pamiętać, jakich produktów spożywczych unikać, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia interakcji. Zwróćmy uwagę, że sam fakt przyjmowania kilku różnych leków wiąże się z dużym prawdopodobieństwem wystąpienia interakcji, natomiast zwyczajowa dieta stanowi kolejny element, który może na to wpłynąć. Skutki interakcji lek-pożywienie mogą być różne. Interakcja może wpłynąć na mniejszą skuteczność działania leku (np. antybiotyk plus składniki mineralne zawarte w suplementach diety czy produktach spożywczych), brak efektu terapeutycznego i poprawy klinicznej (popijanie preparatów żelaza herbatą), a nawet krwawienie śródczaszkowe (np. spożycie preparatów z grupy inhibitorów MAO z dojrzewającym serem).

Czym popijać leki ?

Podstawowym warunkiem, istotnym dla optymalnego działania leków jest rodzaj płynu, jakim je popijamy. I tutaj najlepszą opcją będzie pełna szklanka wody przegotowanej lub źródlanej (w przeciwieństwie do mineralnej nie zawiera składników mineralnych, które mogą wpłynąć na wchłanianie substancji leczniczej). Warto sobie uświadomić, że sok/kawa/herbata nie nadają się do popijania leków. Przykładowo popicie penicyliny (antybiotyk) sokiem owocowym spowoduje rozkład leku w kwaśnym środowisku i brak jego działania leczniczego. Innym przykładem jest popicie kawą teofiliny (lek stosowany w chorobach oskrzeli). Taka mieszanka spowoduje niepokój, ból głowy, pobudzenie, zaburzenia snu a nawet tachykardię (przyspieszony rytm pracy serca). Z kawą nie powinniśmy również łączyć preparatów przeciwbólowych (np. Aspiryna, Polopiryna, Pabialgin), gdyż takie połączenie nie tylko nasila przeciwbólowe działanie leku, ale może być również przyczyną niebezpiecznych powikłań. Konkluzja jest jednoznaczna – leki najlepiej popijać wodą.

Leki przyjmowane na „pusty żołądek”

Niektóre substancje farmakologiczne wymagają podania na tzw. „pusty żołądek”, czyli po upływie co najmniej 1-2 godzin od momentu spożycia posiłku. Przyjęcie takich leków wraz z pożywieniem może wpłynąć na zmniejszenie siły ich działania. Przykładem wspomnianych substancji leczniczych jest: izoniazyd (stosowany w leczeniu gruźlicy), nifedypina (stosowana w chorobie wieńcowej, leczeniu migren, czy kardiomiopatii), czy propranolol (leczenie nadciśnienia tętniczego krwi). Wymienione powyżej leki powinny być spożywane na jedną godzinę przed lub 2 godziny po posiłku, tak aby zachować ich optymalne działanie.

Leki drażniące przewód pokarmowy

Warto mieć na uwadze, że nie wszystkie leki powinny być przyjmowane na czczo, czy na pusty żołądek. Pamiętajmy, że niektóre preparaty farmakologiczne wykazują silnie drażniące działanie na przewód pokarmy człowieka. W tabeli poniżej została przedstawiona lista leków, które powinny być przyjmowane z posiłkiem lub tuż po spożyciu posiłku, tak aby uniknąć drażniącego działania na przewód pokarmowy.

Tabela 1. Leki drażniące przewód pokarmowy – powinny być przyjmowane wraz
z posiłkiem lub bezpośrednio po konsumpcji

Nazwa leku	Zastosowanie
Metformina (nazwy handlowe: Metformax, Glucophage, Siofor, Formetic)	W leczeniu cukrzycy i insulinooporności
Kwas acetylosalicylowy (nazwy handlowe: Polopiryna, Aspiryna)	Działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, przeciwzapalne
Fenylobutazon (nazwa handlowa: Butapirazol)	Działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, przeciwzapalne
Bromokryptyna (nazwa handlowa: Bromergon, Parlodel, Bromocorn)	Leczenie mlekotoku, stosowany w chorobie Parkinsona
Fenytoina (nazwa handlowa: Phenytoinum)	Lek przeciwpadaczkowy i przeciwdrgawkowy
Ibuprofen (nazwa handlowa: Ibum, Ibufen, Nurofen)	Niesteroidowy lek przeciwzapalny (działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe)
Indometacyna (nazwa handlowa: Elmetacin)	Reumatoidalne zapalenie stawów
Metronidazol (nazwa handlowa: Metronidazol)	Leczenie zakażeń bakteryjnych i pierwotniakowych
Żelazo (nazwa handlowa: Hemofer, Ascofer)	Leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza

„Efekt serowy”

Szczególnie niebezpiecznym połączeniem są leki z grupy inhibitorów MAO (monoaminooksydazy) oraz pokarmy zawierające w swoim składzie tyraminę. Leki z grupy inhibitorów MAO to przykładowo Mocloxil, Moklobemid i Parnate stosowane w leczeniu zespołów depresyjnych. Z kolei pokarmy o wysokiej zawartości tyraminy to przede wszystkim przejrzałe banany oraz sery dojrzewające. Tyramina występuje również w drożdżach, wędzonych i marynowanych rybach, kiełbasie pepperoni oraz bologne, długo przechowywanej wątróbce, salami, bobie, czekoladzie, przejrzałym awokado, figach, sosie sojowym oraz winach (Wermut, Chianti) i likierach. Połączenie wspomnianych leków (inhibitory MAO) i pokarmów zawierających tyraminę może prowadzić do gwałtownego wzrostu ciśnienia tętniczego krwi, uczucia kołatania serca, bólu głowy, a także groźnych przełomów nadciśnieniowych i wylewu śródczaszkowego.

„Reaktywny” grejpfrut

Grejpfrut to owoc o szczególnie dużych walorach odżywczych. Zawiera szereg substancji o działaniu bioaktywnym, takich jak furanokumaryny, naryngenina, czy kwas galakturonowy. Substancje te odpowiadają za zdrowotne właściwości grejpfruta (m. in. działanie obniżające stężenie cholesterolu w surowicy krwi). Z drugiej strony wspomniane składniki interferują z metabolizmem poszczególnych substancji leczniczych (tabela 2). Osoby przyjmujące leki obniżające poziom cholesterolu, ciśnienie tętnicze krwi, czy terapeutyki o działaniu uspokajającym, w szczególności powinny unikać spożywania grejpfruta oraz soków na nim bazujących.

Tabela 2. Leki, które nie powinny być łączone z grejpfrutem – ich podanie wraz
z grejpfrutem powoduje nawet 3-12 krotny wzrost stężenia leku w surowicy krwi i związane
z tym działania niepożądane

Grupa leków	Skutek interakcji z grejpfrutem/sokiem grejpfrutowym
Blokery kanału wapniowego (np. nifedypina, felodypina, adalat, nitrendypina) – leki stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego krwi i choroby niedokrwiennej serca	Spowolnienie rytmu pracy serca, bóle głowy, hipotonia ortostatyczna (zawroty głowy po szybkim wstaniu z pozycji leżącej)
Statyny (np. simwastatyna, atorwastatyna) – leki obniżające stężenie cholesterolu w surowicy krwi	Uszkodzenie mięśni, biegunka, zmęczenie, świąd skóry, zaburzenia ostrości widzenia
Benzodiazepiny (np. midazolam, triazolam) – leki nasenne i uspokajające	Depresja krążeniowa i oddechowa
Leki przeciwhistaminowe (np. astemizol) – leki stosowane w terapii chorób alergicznych	Zaburzenia rytmu serca (częstoskurcz)
Leki immunosupresyjne (np. sandimmun) – leki zapobiegające odrzuceniu przeszczepu	Wzrost ciśnienia tętniczego krwi, drgawki, drżenie kończyn
Leki przeciwwirusowe (np. sankwinawir) – lek stosowany w leczeniu zakażeń wirusem HIV	Ból głowy osłabienie

Lukrecja w syropach przeciwkaszlowych i herbatach ziołowych

Kolejnym surowcem, który może wchodzić w interakcję z lekami jest lukrecja, roślina o znanych walorach zdrowotnych. Jest dodawana m. in. do preparatów stosowanych w leczeniu niestrawności, choroby wrzodowej i kaszlu. Substancją o silnym działaniu aktywnym jest glicyryzyna, która odpowiada za efekt moczopędny i wykrztuśny. Nie mniej jednak, glicyryzyna zawarta w lukrecji może powodować szereg działań niepożądanych po połączeniu z substancjami farmakologicznymi. Przykładowo lukrecja w połączeniu z diuretykami (leki moczopędne, np. furosemid) sprzyja usuwaniu potasu z organizmu. Do innych działań niepożądanych wspomnianej interakcji należą: bolesne skurcze mięśni, zatrzymanie płynu w organizmie, osłabienie, nadciśnienie tętnicze krwi, a nawet zaburzenia rytmu serca. Lukrecja nie powinna być również łączona z preparatami naparstnicy (np. bemecor, digoxin) stosowanymi w chorobach serca. Skutkiem takiej interakcji może być zwolnienie czynności i zaburzenia rytmu serca oraz blok przedsionkowo-komorowy.

Pozostałe interakcje leków z żywnością

W tabeli nr 3 zostały omówione pozostałe leki oraz pokarmy, których należy unikać w trakcie ich stosowania. Wskazano również potencjalne skutki interakcji. Warto mieć na uwadze, że przykładowo podczas terapii digoksyną nie jest zalecana kompletna rezygnacja z błonnika pokarmowego. Ważne jest, aby nie przyjmować posiłków bogatobłonnikowych (otręby, owsianka, chleb razowy) w trakcie samego przyjmowania leku. Posiłek taki można zjeść po upływie 1-2 godzin od momentu spożycia digoksyny.

Tabela 3. Interakcje leków z żywnością – skutki i działania niepożądane.

LEKI STOSOWANE W CHOROBACH UKŁADU SERCOWO-NACZYNIOWEGO
Nazwa międzynarodowa	Przykłady nazw handlowych	Skutki interakcji ze składnikami żywności
METOPROLOL	BETALOC METOCARD METOPROLOL	POSIŁKI BOGATOTŁUSZCZOWE – PRZYSPIESZAJĄ I ZWIĘKSZAJĄ WCHŁANIANIE β-BLOKERÓW Z PRZEWODU POKARMOWEGO   SKUTEK: RYZYKO ZWOLNIENIA CZYNNOŚCI SERCA, ZABURZEŃ RYTMU, SPADKU CIŚNIENIA TĘTNICZEGO KRWI, NIEWYDOLNOŚCI SERCA
OKSPRENOLOL	CORETAL
PROPRANOLOL	PROPRANOLOL
BISOPROLOL	BISOCARD CONCOR CORECTIN
ENALAPRYL	BENALAPRIL EDNYT ENALAPRIL ENAP ENARENAL MAPRYL	POSIŁEK OBNIŻA BIODOSTĘPNOŚĆ NIEKTÓRYCH INHIBITORÓW ACE SKUTEK: OSŁABIENIE EFEKTÓW TERAPEUTYCZNYCH   SÓD – OGRANICZENIE SPOŻYCIA (ZWŁASZCZA PO 65 ROKU ŻYCIA) I JEDNOCZESNE PRZYJMOWANIE INHIBITORÓW ACE SKUTEK: RYZYKO ZABURZENIA UKRWIENIA NEREK   SOLE POTASOWE, DUŻE ILOŚCI SOKU POMIDOROWEGO  SKUTEK: WZROST POTASU W SUROWICY KRWI – ZABURZENIE RYTMU SERCA, SENNOŚĆ, SPLĄTANIE
KAPTOPRYL	CAPTOPRIL
METYLODIGOKSYNA	BEMECOR MEDIGOX	BŁONNIK ZMNIEJSZA WCHŁANIANIE LEKU SKUTEK: SŁABSZE DZIAŁANIE LEKU   LUKRECJA SKUTEK: ZWOLNIENIE CZYNNOŚCI SERCA, ZABURZENIA RYTMU SERCA
DIGOKSYNA	DIGOXIN
LEKI STOSOWANE W LECZENIU ZABURZEŃ PROFILU LIPIDOWEGO
Nazwa międzynarodowa	Przykłady nazw handlowych	Skutki interakcji ze składnikami żywności
LOWASTSTYNA	LIPROX LOVASTEROL LOVASTATINUM	SOK GREJPFRUTOWY  ZMNIEJSZA METABOLIZM LEKU SKUTEK: MIOPATIA, RYZYKO USZKODZENIA WĄTROBY
SYMWASTATYNA	CARDIN SIMVACHOL VASILIP ZOCOR
ANTAGONIŚCI WITAMINY K
Nazwa międzynarodowa	Przykłady nazw handlowych	Skutki interakcji ze składnikami żywności
WARFARYNA	COUMADIN	WARZYWA KAPUSTNE I INNE ZAWIERAJĄCE DUŻO WITAMINY K (KAPUSTA, BRUKSELKA, ZIELONA SAŁATA, KALREPA, SZPARAGI, SZPINAK, AWOKADO, SOCZEWICA, KALFIOR, BROKUŁY, SOJA, PŁATKI OWSIANE, OTRĘBY, WĄTROBA, OLEJ SOJOWY) SKUTEK: OSŁABIENIE DZIAŁANIA LEKU
ACENOKUMAROL	SINTROM SYNCUMAR
LEKI STOSOWANE W CHOROBACH UKŁADU ODDECHOWEGO
Nazwa międzynarodowa	Przykłady nazw handlowych	Skutki interakcji ze składnikami żywności
AMINOFILINA	AMINOPHYLLINUM	POSIŁKI OBFITE W TŁUSZCZ ORAZ CZERWONA PAPRYKA (SOSY, PRZECIERY) – ZWIĘKSZAJĄ WCHŁANIANIE LEKU Z PRZEWODU POKARMOWEGO SKUTEK: PRZYSPIESZENIE CZYNNOŚCI SERCA   PRODUKTY GRILLOWANE SKUTEK: ZNIESIENIE EFEKTU LECZNICZEGO   KOFEINA ZNACZNIE POTĘGUJE DZIAŁANIE LEKU SKUTEK: NIEPOKÓJ , POBUDZENIE, ZABURZENIA SNU
TEOFILINA	AFONILUM EUPHYLLIN THEOPHYLLINUM THEOSPIREX THEOVENT
LEKI STOSOWANE W CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO
TRÓJCYKLICZNE LEKI PRZECIWDEPRESYJNE
Nazwa międzynarodowa	Przykłady nazw handlowych	Skutki interakcji ze składnikami żywności
AMITRYPTYLINA	AMITRIPTYLINUM	POSIŁKI Z DUŻĄ ILOŚCIĄ TŁUSZCZU – ZWIĘKSZONE WCHŁANIANIE LEKU SKUTEK: PRZYSPIESZENIE CZYNNOŚCI SERCA, SPADEK CIŚNIENIA TĘTNICZEGO KRWI, NAPADY DRGAWEK   BŁONNIK SKUTEK: BRAK EFEKTU TERAPETUCZNEGO   SOK GREJPFRUTOWY ZMNIEJSZA METABOLIZM LEKU SKUTEK: POTLIWOŚĆ, SENNOŚĆ, NIEPOKÓJ
IMIPRAMINA	IMIPRAMIN
KLOMIPRAMINA	ANAFRANIL

Podsumowanie

Podczas przyjmowania leków ważne jest przestrzeganie kilku niezwykle istotnych zasad:

• Zawsze należy czytać ulotkę dołączona do leku. W razie trudności z interpretacją, warto zasięgnąć porady specjalisty
• Leki należy popijać wodą (optymalnie pełną szklanką). Herbata, kawa, mleko i sok (zwłaszcza grejpfrutowy) nie nadają się do popijania leków
• Nie należy mieszać leku w gorącym napoju, ponieważ wysoka temperatura może zmniejszyć jego skuteczność
• Jeśli posiłek zaburza działanie leku, najlepiej zażyć go 1-2 godziny przed lub 2 godziny po posiłku
• Preparaty witaminowo-mineralne mogą zaburzyć działanie leku, w związku z czym nie należy ich przyjmować w tym samym czasie, co leki
• Nigdy nie należy spożywać leków wraz z alkoholem
• Występujące w trakcie farmakoterapii niepokojące objawy, takie jak: zaburzenia rytmu serca, nagły wzrost lub spadek ciśnienia tętniczego krwi, omdlenia, bóle głowy, czy drżenie rąk, mogą być skutkiem niewłaściwego zażywania leku z posiłkiem lub zażywania niezalecanych składników pokarmowych w trakcie leczenia farmakologicznego