Artykuł powstał w ramach projektu  pt.: „Wydawnictwa dla Amazonek”,  który realizowany jest dzięki dofinansowaniu z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

Pracując w szpitalu onkologicznym często spotykam się z pytaniem ze strony pacjentów „ co muszą zrobić, aby pojechać do sanatorium”? Dodają przy tym, że nigdy nie byli w sanatorium a teraz zachorowali i chcieliby z takiego wyjazdu skorzystać. Niestety nasze ustawodawstwo  nie zezwala na leczenie uzdrowiskowego w przypadku pacjentów onkologicznych. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 05 stycznia 2012 roku w sprawie sposobu kierowania i kwalifikowania pacjentów do zakładów lecznictwa uzdrowiskowego (Dz.U. 2012, poz. 14)  w  § 5  pkt 4 mówi, że  przeciwskazaniem do leczenia uzdrowiskowego albo rehabilitacji uzdrowiskowej jest czynna choroba nowotworowa oraz okres przed upływem :         1) 5 lat w przypadku : czerniaka złośliwego, białaczki, ziarnicy złośliwej, chłoniaków złośliwych i nowotworów nerki                                                                                                                                                 2) 12 miesięcy w przypadku innych  nowotworów złośliwych – od zakończenia  leczenia operacyjnego, chemioterapii lub radioterapii , z wyłączeniem leczenia hormonalnego.                                                                                                                                Przepisy te od wielu lat nie zmieniły się i budzą wiele kontrowersji.  Nie zgadzają się z nimi pacjenci  a także specjaliści zajmujący  się lecznictwem uzdrowiskowym oraz onkolodzy.  W ministerstwie zdrowia powołano zespół ekspertów pod kierownictwem  krajowego konsultanta w dziedzinie rehabilitacji, który ma opracować nowe wytyczne  do rehabilitacji dla pacjentów chorych na nowotwory. Trwają prace nad zmianą legislacyjną rozporządzenia ministra zdrowia, które reguluje dostępność do leczenia uzdrowiskowego  pacjentom z chorobą nowotworową  tak, by to lekarz onkolog decydował o możliwości podjęcia przez nich tego  leczenia. Nie ma żadnych dowodów naukowych potwierdzających, że na  danym etapie choroby nowotworowej, pacjent nie może podjąć leczenia uzdrowiskowego, Jest oczywistym, że ostra faza choroby, wyklucza pacjenta z tej formy leczenia. Jednakże to lekarz onkolog powinien decydować o tym, co dla zdrowia jego pacjenta jest wskazane.  Według specjalistów z zakresu lecznictwa uzdrowiskowego, leczenie uzdrowiskowe to nie tylko leczenie bodźcowe. Do zabiegów przynoszących poprawę zdrowia dokładane są elementy, które odgrywają ważną rolę pod względem psychiki. Istotnym elementem eliminującym stres związany z chorobą nowotworową jest po prostu odpoczynek. Niestety wielu lekarzy nadal uważa, że rehabilitacja nie powinna być stosowana u pacjentów onkologicznych, bo może im tylko zaszkodzić. Pacjenci słyszą często od lekarzy, że wyjazd do sanatorium może tylko wpłynąć na pogorszenie stanu zdrowia, że nie wolno wyjeżdżać nad morze czy też w góry, bo nie wolno zmieniać  klimatu.   Konsultant krajowy  w dziedzinie onkologii klinicznej prof. Maciej Krzakowski  zaprzecza takim opiniom. Uważa bowiem, że jest to błędny pogląd i należałoby wreszcie zerwać z tym mitem dla dobra pacjentów. Według prof. Krzakowskiego prawidłowo prowadzona w uzdrowiskach rehabilitacja jest ważnym uzupełnieniem kompleksowego leczenia chorych na nowotwory. Są oni narażeni na liczne obciążenia związane z samym schorzeniem, jak i leczeniem  / chirurgicznym, chemioterapią i radioterapią /. Często są osłabieni i okaleczeni, mają obniżoną odporność organizmu, obrzęki z powodu usunięcia węzłów chłonnych i ogólnie źle się czują. Nierzadko popadają w depresję. Chory  zazwyczaj pragnie troski i opieki ze strony lekarza czy pielęgniarki. Fachowa opieka ze strony personelu uzdrowiska pozbywa pacjentów lęków, napawa poczuciem bezpieczeństwa. Ze strony lekarza uzdrowiskowego to stała codzienna praca nad chorym w kierunku utrwalania wiary we własne możliwości i powrotu do zdrowia. A co za tym idzie poprawy sprawności fizycznej i psychicznej. W czasie leczenia uzdrowiskowego stosuje się różne formy psychoterapeutyczne. Może to być terapia polegająca na działaniu słowem i postawą  lekarza albo działanie za pomocą muzykoterapii, choreoterapii czy biblioterapii zastosowanych jako wypełnienie czasu chorego między zabiegami. Jedną z metod uzupełniających fizjoterapię uzdrowiskową jest terenoterapia czyli wykorzystanie walorów klimatycznych i krajobrazowych danego uzdrowiska, oddziaływujących korzystnie na psychikę chorego.        Jak wcześniej wspomniałam rehabilitacja w warunkach uzdrowiskowych może poprawić stan ogólny, zwłaszcza ogólną sprawność organizmu.  Profesor Krzakowski uważa, że nie należy  czekać, aż po leczeniu zasadniczym stan pacjenta się poprawi i ewentualnie dopiero wtedy kierować go do uzdrowiska. Takie założenie  jest absurdalne – uważa prof. Krzakowski. Według Pana Profesora  bowiem u chorego na nowotwór należy jak najszybciej rozpocząć  rehabilitację. U wielu kobiet po amputacji piersi można całkowicie wyeliminować lub znacznie ograniczyć obrzęki kończyn górnych  rozpoczynając rehabilitację jeszcze przed rozpoczęciem zasadniczego leczenia. Najważniejszym celem rehabilitacji uzdrowiskowej  powinna być poprawa stanu pacjenta gwarantująca powrót do aktywności społecznej oraz zawodowej, a także zwiększenie szansy na uniknięcie nawrotu choroby i przedłużenie życia. Dotyczy to szczególnie chorych na raka piersi, nowotworu tkanek miękkich i kości, układu oddechowego i moczowo-płciowego. Polska jest jednym z nielicznych państw finansujących leczenie  uzdrowiskowe ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia oraz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.                                                                                                                                                           Jeśli chodzi o leczenie uzdrowiskowe w ramach NFZ, to  w przypadku pacjentów onkologicznych występują ograniczenia w dostępności do uczestnictwa w tym leczeniu.  Regulacje zawarte są w rozporządzeniu ministra zdrowia z 2012r. o czym pisałam wyżej. Jeśli już pacjent spełni warunki formalne to znaczy upłynie wymagany czas po leczeniu onkologicznym,  to może złożyć  skierowanie wypełnione przez lekarza onkologa lub lekarza POZ do Narodowego Funduszu Zdrowia w celu zakwalifikowania na leczenie. Wypełniając skierowanie lekarz  zaznacza jaki to ma być typ placówki rehabilitacyjnej.  A może to być szpital uzdrowiskowy lub sanatorium uzdrowiskowe.                                                                                    Do szpitali uzdrowiskowych kierowani są pacjenci, których stan zdrowia i schorzenia wymagają bardziej intensywnego leczenia. Jest to kontynuacja leczenia szpitalnego. Uzdrowiskowe leczenie szpitalne osób czynnych zawodowo realizowane jest w ramach zwolnienia lekarskiego, które wystawi szpital uzdrowiskowy po zakończeniu leczenia.  Czas leczenia w szpitalu uzdrowiskowym może trwać  od 21 do 28 dni.  Narodowy Fundusz Zdrowia  pokrywa w całości koszty opieki medycznej, zabiegów oraz zakwaterowania i wyżywienia, co oznacza, że pacjent ponosi tylko koszty dojazdu do szpitala i z powrotem.                                                                                                                                                                                                                                                                                          Do sanatorium natomiast kierowani są pacjenci przewlekle chorzy, których  stan nie wymaga pobytu w szpitalu uzdrowiskowym. Czas leczenia w sanatorium może trwać od 21 do 28 , podobnie jak w szpitalu uzdrowiskowym. Osoby czynne zawodowo przebywają na leczeniu uzdrowiskowym w sanatorium w ramach urlopu wypoczynkowego. NFZ pokrywa koszty zabiegów i opieki medycznej oraz częściowo koszty zakwaterowania i wyżywienia. Natomiast pacjent ponosi częściową odpłatność za koszty wyżywienia i zakwaterowania. Ta odpłatność za jeden dzień pobytu w sanatorium jest uzależniona od standardu zakwaterowania i sezonu.                                                                                       Z rehabilitacji leczniczej można także skorzystać w ramach programów rehabilitacyjnych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.  Z tej rehabilitacji może skorzystać każdy , kto jest zagrożony utratą zdolności do pracy a rehabilitacja jest szansą  na powrót do pracy. Oprócz tego warunku należy spełnić jeszcze  jeden z poniższych warunków: należy być ubezpieczonym w ZUS, pobierać  albo zasiłek chorobowy albo świadczenie rehabilitacyjne albo rentę okresową  z tytułu niezdolności  do pracy. Wniosek wypełniony przez lekarza prowadzącego ( POZ lub specjalista) wraz z dokumentacją medyczną należy złożyć w dowolnej placówce ZUS. Decyzję o potrzebie  rehabilitacji wydaje lekarz orzecznik  ZUS.  Rehabilitacja w ramach ZUS trwa  24 dni. Może ona być wydłużona lub skrócona przez ordynatora ośrodka rehabilitacyjnego. ZUS  pokrywa  koszty rehabilitacji, zakwaterowania oraz wyżywienia. Zwraca także koszty dojazdu z miejsca zamieszkania do i z ośrodka rehabilitacyjnego.                 Od 2010 roku ZUS realizuje program rehabilitacyjny dla kobiet po mastektomii.  Głównym celem tego programu jest wspomaganie procesu powrotu do pełnej sprawności, a w efekcie umożliwienie kobietom powrotu do pełnego powrotu do życia zawodowego i społecznego. Turnus trwa 24 dni. W czasie rehabilitacji pacjentki są pod opieką zespołu specjalistów składającego się z lekarzy, fizjoterapeutów, psychologów i pielęgniarek. Program rehabilitacji obejmuje ćwiczenia oraz zabiegi, wsparcie  psychologiczne, edukację zdrowotną i promocję zdrowia.  Rodzaj i liczba zabiegów jest dostosowana do indywidualnych potrzeb osoby skierowanej na rehabilitację.                                         Rehabilitacja prowadzona jest pod okiem specjalistów i bez obciążenia codziennymi obowiązkami.  W wyniku rehabilitacji powinno nastąpić zwiększenie zakresu ruchów w stawach okolicy operowanej, poprawa krążenia krwi i przemieszczania płynów ustrojowych. Prawidłowo wykonywane ćwiczenia prowadzą do likwidacji objawów zastoinowych i obrzęków.  Następuje poprawa sprawności całej kończyny górnej po stronie operowanej oraz wzmacniają się mięśnie kręgosłupa, co umożliwia korekcję wady postawy. Masaż limfatyczny poprawia przepływ krwi i limfy przyspieszając wchłanianie obrzęków, poprawia dotlenienie i odżywienie tkanek oraz ułatwia usuwanie z organizmu produktów przemiany materii. Zabiegi fizjoterapeutyczne dobrane indywidualnie dla każdej pacjentki, stanowią niezbędne uzupełnienie kinezyterapii. Należy podkreślić szczególne znaczenie oddziaływania psychologicznego, które stanowi nieodzowny element rehabilitacji onkologicznej. Celem psychoterapii jest wypracowanie pozytywnej postawy wobec ćwiczeń i zabiegów rehabilitacyjnych. Bardzo ważne jest, aby pacjentki przyzwyczaiły się do nowej sytuacji, uzyskały stabilizację psychiczną i komfort życia możliwie bliski temu sprzed choroby. Ważną częścią kompleksowej rehabilitacji jest edukacja zdrowotna obejmująca wyrobienie odpowiednich nawyków warunkujących utrzymanie zdrowia a także nauka automasażu.                                                                                                                      Na  rehabilitację mogą zostać skierowane osoby przebywające na zwolnieniu lekarskim, świadczeniu rehabilitacyjnym lub pobierające rentę okresową z tytułu niezdolności do pracy, jak również osoby pracujące , którym grozi całkowita lub częściowa niezdolność do pracy. Rehabilitacja lecznicza prowadzona prze ZUS przynosi korzyści pacjentkom, które w wyniku poprawy stanu zdrowia i funkcjonowania otrzymują szansę odzyskania zdolności do pracy. Oznacza to, że  kobiety, mimo kontynuacji leczenia mogą być aktywne zawodowo.                                                                                       Istnieje jeszcze jedna forma leczenia uzdrowiskowego.  Są to turnusy rehabilitacyjne z których mogą skorzystać osoby niepełnosprawne, posiadające orzeczenia o stopniach niepełnosprawności lub ich odpowiedniki orzeczeń zusowskich. Wnioski wraz ze skierowaniem na turnus wypełnionym przez lekarza i dokumentacją medyczną składa się do powiatowych centrów pomocy rodzinie. Turnusy te trwają 14 dni i niestety są tylko w części dofinansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Pozostałą do zapłacenia kwotę wpłacają wnioskodawcy  na konto organizatora turnusu.                                                                                                                                Reasumując po przebytym leczeniu uzdrowiskowym chory staje się odporniejszy na stresy, łatwiej pokonuje trudności dnia codziennego w przypadku rozpoznania i leczenia onkologicznego, nabiera wiary i nadziei na dalsze funkcjonowanie w  rodzinie i w sferze zawodowej.  Dlatego też pacjenci onkologiczni z niecierpliwością czekają na zmianę przepisów regulujących dostęp do leczenia uzdrowiskowego. 

Literatura:

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 05 stycznia 2012 roku w sprawie sposobu kierowania i kwalifikowania pacjentów do zakładów lecznictwa uzdrowiskowego (Dz.U. 2012, poz. 14)   www.zus.pl                                                                                                                                                        www. życie seniora.com                                                                                                                                  www. nfz.gov.pl                                       Puls Medycyny                                                                                                                                                   Rynek Zdrowia

Autorka: Ilona Wicberger – pracownik socjalny w Pracowni Psychologii Klinicznej Wielkopolskiego Centrum Onkologii w Poznaniu oraz członek zespołu orzekajacego w Powiatowym Zespole ds Orzekania o Niepełnosprawności w Obornikach Wlkp., dysponuje dużą wiedzą z zakresu pomocy społecznej przydatną dla pacjentów onkologicznych.