Kategoria: ekspert radzi

autor: dr n. med. Angelika Kargulewicz

Przyjmując konkretne leki warto pamiętać, jakich produktów spożywczych unikać, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia interakcji. Zwróćmy uwagę, że sam fakt przyjmowania kilku różnych leków wiąże się z dużym prawdopodobieństwem wystąpienia interakcji, natomiast zwyczajowa dieta stanowi kolejny element, który może na to wpłynąć. Skutki interakcji lek-pożywienie mogą być różne. Interakcja może wpłynąć na mniejszą skuteczność działania leku (np. antybiotyk plus składniki mineralne zawarte w suplementach diety czy produktach spożywczych), brak efektu terapeutycznego i poprawy klinicznej (popijanie preparatów żelaza herbatą), a nawet krwawienie śródczaszkowe (np. spożycie preparatów z grupy inhibitorów MAO z dojrzewającym serem).

Czym popijać leki ?

Podstawowym warunkiem, istotnym dla optymalnego działania leków jest rodzaj płynu, jakim je popijamy. I tutaj najlepszą opcją będzie pełna szklanka wody przegotowanej lub źródlanej (w przeciwieństwie do mineralnej nie zawiera składników mineralnych, które mogą wpłynąć na wchłanianie substancji leczniczej). Warto sobie uświadomić, że sok/kawa/herbata nie nadają się do popijania leków. Przykładowo popicie penicyliny (antybiotyk) sokiem owocowym spowoduje rozkład leku w kwaśnym środowisku i brak jego działania leczniczego. Innym przykładem jest popicie kawą teofiliny (lek stosowany w chorobach oskrzeli). Taka mieszanka spowoduje niepokój, ból głowy, pobudzenie, zaburzenia snu a nawet tachykardię (przyspieszony rytm pracy serca). Z kawą nie powinniśmy również łączyć preparatów przeciwbólowych (np. Aspiryna, Polopiryna, Pabialgin), gdyż takie połączenie nie tylko nasila przeciwbólowe działanie leku, ale może być również przyczyną niebezpiecznych powikłań. Konkluzja jest jednoznaczna – leki najlepiej popijać wodą.

Leki przyjmowane na „pusty żołądek”

Niektóre substancje farmakologiczne wymagają podania na tzw. „pusty żołądek”, czyli po upływie co najmniej 1-2 godzin od momentu spożycia posiłku. Przyjęcie takich leków wraz z pożywieniem może wpłynąć na zmniejszenie siły ich działania. Przykładem wspomnianych substancji leczniczych jest: izoniazyd (stosowany w leczeniu gruźlicy), nifedypina (stosowana w chorobie wieńcowej, leczeniu migren, czy kardiomiopatii), czy propranolol (leczenie nadciśnienia tętniczego krwi). Wymienione powyżej leki powinny być spożywane na jedną godzinę przed lub 2 godziny po posiłku, tak aby zachować ich optymalne działanie.

Leki drażniące przewód pokarmowy

Warto mieć na uwadze, że nie wszystkie leki powinny być przyjmowane na czczo, czy na pusty żołądek. Pamiętajmy, że niektóre preparaty farmakologiczne wykazują silnie drażniące działanie na przewód pokarmy człowieka. W tabeli poniżej została przedstawiona lista leków, które powinny być przyjmowane z posiłkiem lub tuż po spożyciu posiłku, tak aby uniknąć drażniącego działania na przewód pokarmowy.

Tabela 1. Leki drażniące przewód pokarmowy – powinny być przyjmowane wraz
z posiłkiem lub bezpośrednio po konsumpcji

Nazwa leku	Zastosowanie
Metformina (nazwy handlowe: Metformax, Glucophage, Siofor, Formetic)	W leczeniu cukrzycy i insulinooporności
Kwas acetylosalicylowy (nazwy handlowe: Polopiryna, Aspiryna)	Działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, przeciwzapalne
Fenylobutazon (nazwa handlowa: Butapirazol)	Działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, przeciwzapalne
Bromokryptyna (nazwa handlowa: Bromergon, Parlodel, Bromocorn)	Leczenie mlekotoku, stosowany w chorobie Parkinsona
Fenytoina (nazwa handlowa: Phenytoinum)	Lek przeciwpadaczkowy i przeciwdrgawkowy
Ibuprofen (nazwa handlowa: Ibum, Ibufen, Nurofen)	Niesteroidowy lek przeciwzapalny (działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe)
Indometacyna (nazwa handlowa: Elmetacin)	Reumatoidalne zapalenie stawów
Metronidazol (nazwa handlowa: Metronidazol)	Leczenie zakażeń bakteryjnych i pierwotniakowych
Żelazo (nazwa handlowa: Hemofer, Ascofer)	Leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza

„Efekt serowy”

Szczególnie niebezpiecznym połączeniem są leki z grupy inhibitorów MAO (monoaminooksydazy) oraz pokarmy zawierające w swoim składzie tyraminę. Leki z grupy inhibitorów MAO to przykładowo Mocloxil, Moklobemid i Parnate stosowane w leczeniu zespołów depresyjnych. Z kolei pokarmy o wysokiej zawartości tyraminy to przede wszystkim przejrzałe banany oraz sery dojrzewające. Tyramina występuje również w drożdżach, wędzonych i marynowanych rybach, kiełbasie pepperoni oraz bologne, długo przechowywanej wątróbce, salami, bobie, czekoladzie, przejrzałym awokado, figach, sosie sojowym oraz winach (Wermut, Chianti) i likierach. Połączenie wspomnianych leków (inhibitory MAO) i pokarmów zawierających tyraminę może prowadzić do gwałtownego wzrostu ciśnienia tętniczego krwi, uczucia kołatania serca, bólu głowy, a także groźnych przełomów nadciśnieniowych i wylewu śródczaszkowego.

„Reaktywny” grejpfrut

Grejpfrut to owoc o szczególnie dużych walorach odżywczych. Zawiera szereg substancji o działaniu bioaktywnym, takich jak furanokumaryny, naryngenina, czy kwas galakturonowy. Substancje te odpowiadają za zdrowotne właściwości grejpfruta (m. in. działanie obniżające stężenie cholesterolu w surowicy krwi). Z drugiej strony wspomniane składniki interferują z metabolizmem poszczególnych substancji leczniczych (tabela 2). Osoby przyjmujące leki obniżające poziom cholesterolu, ciśnienie tętnicze krwi, czy terapeutyki o działaniu uspokajającym, w szczególności powinny unikać spożywania grejpfruta oraz soków na nim bazujących.

Tabela 2. Leki, które nie powinny być łączone z grejpfrutem – ich podanie wraz
z grejpfrutem powoduje nawet 3-12 krotny wzrost stężenia leku w surowicy krwi i związane
z tym działania niepożądane

Grupa leków	Skutek interakcji z grejpfrutem/sokiem grejpfrutowym
Blokery kanału wapniowego (np. nifedypina, felodypina, adalat, nitrendypina) – leki stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego krwi i choroby niedokrwiennej serca	Spowolnienie rytmu pracy serca, bóle głowy, hipotonia ortostatyczna (zawroty głowy po szybkim wstaniu z pozycji leżącej)
Statyny (np. simwastatyna, atorwastatyna) – leki obniżające stężenie cholesterolu w surowicy krwi	Uszkodzenie mięśni, biegunka, zmęczenie, świąd skóry, zaburzenia ostrości widzenia
Benzodiazepiny (np. midazolam, triazolam) – leki nasenne i uspokajające	Depresja krążeniowa i oddechowa
Leki przeciwhistaminowe (np. astemizol) – leki stosowane w terapii chorób alergicznych	Zaburzenia rytmu serca (częstoskurcz)
Leki immunosupresyjne (np. sandimmun) – leki zapobiegające odrzuceniu przeszczepu	Wzrost ciśnienia tętniczego krwi, drgawki, drżenie kończyn
Leki przeciwwirusowe (np. sankwinawir) – lek stosowany w leczeniu zakażeń wirusem HIV	Ból głowy osłabienie

Lukrecja w syropach przeciwkaszlowych i herbatach ziołowych

Kolejnym surowcem, który może wchodzić w interakcję z lekami jest lukrecja, roślina o znanych walorach zdrowotnych. Jest dodawana m. in. do preparatów stosowanych w leczeniu niestrawności, choroby wrzodowej i kaszlu. Substancją o silnym działaniu aktywnym jest glicyryzyna, która odpowiada za efekt moczopędny i wykrztuśny. Nie mniej jednak, glicyryzyna zawarta w lukrecji może powodować szereg działań niepożądanych po połączeniu z substancjami farmakologicznymi. Przykładowo lukrecja w połączeniu z diuretykami (leki moczopędne, np. furosemid) sprzyja usuwaniu potasu z organizmu. Do innych działań niepożądanych wspomnianej interakcji należą: bolesne skurcze mięśni, zatrzymanie płynu w organizmie, osłabienie, nadciśnienie tętnicze krwi, a nawet zaburzenia rytmu serca. Lukrecja nie powinna być również łączona z preparatami naparstnicy (np. bemecor, digoxin) stosowanymi w chorobach serca. Skutkiem takiej interakcji może być zwolnienie czynności i zaburzenia rytmu serca oraz blok przedsionkowo-komorowy.

Pozostałe interakcje leków z żywnością

W tabeli nr 3 zostały omówione pozostałe leki oraz pokarmy, których należy unikać w trakcie ich stosowania. Wskazano również potencjalne skutki interakcji. Warto mieć na uwadze, że przykładowo podczas terapii digoksyną nie jest zalecana kompletna rezygnacja z błonnika pokarmowego. Ważne jest, aby nie przyjmować posiłków bogatobłonnikowych (otręby, owsianka, chleb razowy) w trakcie samego przyjmowania leku. Posiłek taki można zjeść po upływie 1-2 godzin od momentu spożycia digoksyny.

Tabela 3. Interakcje leków z żywnością – skutki i działania niepożądane.

LEKI STOSOWANE W CHOROBACH UKŁADU SERCOWO-NACZYNIOWEGO
Nazwa międzynarodowa	Przykłady nazw handlowych	Skutki interakcji ze składnikami żywności
METOPROLOL	BETALOC METOCARD METOPROLOL	POSIŁKI BOGATOTŁUSZCZOWE – PRZYSPIESZAJĄ I ZWIĘKSZAJĄ WCHŁANIANIE β-BLOKERÓW Z PRZEWODU POKARMOWEGO   SKUTEK: RYZYKO ZWOLNIENIA CZYNNOŚCI SERCA, ZABURZEŃ RYTMU, SPADKU CIŚNIENIA TĘTNICZEGO KRWI, NIEWYDOLNOŚCI SERCA
OKSPRENOLOL	CORETAL
PROPRANOLOL	PROPRANOLOL
BISOPROLOL	BISOCARD CONCOR CORECTIN
ENALAPRYL	BENALAPRIL EDNYT ENALAPRIL ENAP ENARENAL MAPRYL	POSIŁEK OBNIŻA BIODOSTĘPNOŚĆ NIEKTÓRYCH INHIBITORÓW ACE SKUTEK: OSŁABIENIE EFEKTÓW TERAPEUTYCZNYCH   SÓD – OGRANICZENIE SPOŻYCIA (ZWŁASZCZA PO 65 ROKU ŻYCIA) I JEDNOCZESNE PRZYJMOWANIE INHIBITORÓW ACE SKUTEK: RYZYKO ZABURZENIA UKRWIENIA NEREK   SOLE POTASOWE, DUŻE ILOŚCI SOKU POMIDOROWEGO  SKUTEK: WZROST POTASU W SUROWICY KRWI – ZABURZENIE RYTMU SERCA, SENNOŚĆ, SPLĄTANIE
KAPTOPRYL	CAPTOPRIL
METYLODIGOKSYNA	BEMECOR MEDIGOX	BŁONNIK ZMNIEJSZA WCHŁANIANIE LEKU SKUTEK: SŁABSZE DZIAŁANIE LEKU   LUKRECJA SKUTEK: ZWOLNIENIE CZYNNOŚCI SERCA, ZABURZENIA RYTMU SERCA
DIGOKSYNA	DIGOXIN
LEKI STOSOWANE W LECZENIU ZABURZEŃ PROFILU LIPIDOWEGO
Nazwa międzynarodowa	Przykłady nazw handlowych	Skutki interakcji ze składnikami żywności
LOWASTSTYNA	LIPROX LOVASTEROL LOVASTATINUM	SOK GREJPFRUTOWY  ZMNIEJSZA METABOLIZM LEKU SKUTEK: MIOPATIA, RYZYKO USZKODZENIA WĄTROBY
SYMWASTATYNA	CARDIN SIMVACHOL VASILIP ZOCOR
ANTAGONIŚCI WITAMINY K
Nazwa międzynarodowa	Przykłady nazw handlowych	Skutki interakcji ze składnikami żywności
WARFARYNA	COUMADIN	WARZYWA KAPUSTNE I INNE ZAWIERAJĄCE DUŻO WITAMINY K (KAPUSTA, BRUKSELKA, ZIELONA SAŁATA, KALREPA, SZPARAGI, SZPINAK, AWOKADO, SOCZEWICA, KALFIOR, BROKUŁY, SOJA, PŁATKI OWSIANE, OTRĘBY, WĄTROBA, OLEJ SOJOWY) SKUTEK: OSŁABIENIE DZIAŁANIA LEKU
ACENOKUMAROL	SINTROM SYNCUMAR
LEKI STOSOWANE W CHOROBACH UKŁADU ODDECHOWEGO
Nazwa międzynarodowa	Przykłady nazw handlowych	Skutki interakcji ze składnikami żywności
AMINOFILINA	AMINOPHYLLINUM	POSIŁKI OBFITE W TŁUSZCZ ORAZ CZERWONA PAPRYKA (SOSY, PRZECIERY) – ZWIĘKSZAJĄ WCHŁANIANIE LEKU Z PRZEWODU POKARMOWEGO SKUTEK: PRZYSPIESZENIE CZYNNOŚCI SERCA   PRODUKTY GRILLOWANE SKUTEK: ZNIESIENIE EFEKTU LECZNICZEGO   KOFEINA ZNACZNIE POTĘGUJE DZIAŁANIE LEKU SKUTEK: NIEPOKÓJ , POBUDZENIE, ZABURZENIA SNU
TEOFILINA	AFONILUM EUPHYLLIN THEOPHYLLINUM THEOSPIREX THEOVENT
LEKI STOSOWANE W CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO
TRÓJCYKLICZNE LEKI PRZECIWDEPRESYJNE
Nazwa międzynarodowa	Przykłady nazw handlowych	Skutki interakcji ze składnikami żywności
AMITRYPTYLINA	AMITRIPTYLINUM	POSIŁKI Z DUŻĄ ILOŚCIĄ TŁUSZCZU – ZWIĘKSZONE WCHŁANIANIE LEKU SKUTEK: PRZYSPIESZENIE CZYNNOŚCI SERCA, SPADEK CIŚNIENIA TĘTNICZEGO KRWI, NAPADY DRGAWEK   BŁONNIK SKUTEK: BRAK EFEKTU TERAPETUCZNEGO   SOK GREJPFRUTOWY ZMNIEJSZA METABOLIZM LEKU SKUTEK: POTLIWOŚĆ, SENNOŚĆ, NIEPOKÓJ
IMIPRAMINA	IMIPRAMIN
KLOMIPRAMINA	ANAFRANIL

Podsumowanie

Podczas przyjmowania leków ważne jest przestrzeganie kilku niezwykle istotnych zasad:

• Zawsze należy czytać ulotkę dołączona do leku. W razie trudności z interpretacją, warto zasięgnąć porady specjalisty
• Leki należy popijać wodą (optymalnie pełną szklanką). Herbata, kawa, mleko i sok (zwłaszcza grejpfrutowy) nie nadają się do popijania leków
• Nie należy mieszać leku w gorącym napoju, ponieważ wysoka temperatura może zmniejszyć jego skuteczność
• Jeśli posiłek zaburza działanie leku, najlepiej zażyć go 1-2 godziny przed lub 2 godziny po posiłku
• Preparaty witaminowo-mineralne mogą zaburzyć działanie leku, w związku z czym nie należy ich przyjmować w tym samym czasie, co leki
• Nigdy nie należy spożywać leków wraz z alkoholem
• Występujące w trakcie farmakoterapii niepokojące objawy, takie jak: zaburzenia rytmu serca, nagły wzrost lub spadek ciśnienia tętniczego krwi, omdlenia, bóle głowy, czy drżenie rąk, mogą być skutkiem niewłaściwego zażywania leku z posiłkiem lub zażywania niezalecanych składników pokarmowych w trakcie leczenia farmakologicznego

autor: dr n. med. Angelika Kargulewicz

Autoimmunologiczne zapalenie tarczycy o typie Hashimoto to obecnie jedna z najczęściej występujących chorób gruczołu tarczowego. Choroba Hashimoto dotyczy szczególnie kobiet i wpływa na występowanie szeregu objawów, które w znaczący sposób obniżają jakość życia dotkniętej nią osoby. Odpowiednia dieta, ale również szeroko pojęty styl życia pozwala na złagodzenie dolegliwości i poprawę codziennego funkcjonowania.

Choroba Hashimoto

Choroba Hashimoto polega na nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego, który produkuje nadmierne ilości przeciwciał skierowanych przeciwko komórkom tarczycy (u osób z chorobą Hashimoto stwierdza się podwyższone wartości przeciwciał – antyTPO oraz antyTG). Warto pamiętać, że chorobie Hashimoto nie zawsze towarzyszy niedoczynność tarczycy. Osoba z chorobą Hashimoto może funkcjonować wiele lat będąc w stanie tzw. eutyreozy, czyli prezentując prawidłowe wartości hormonów tarczycowych w surowicy krwi. Niejednokrotnie dopiero po wielu latach trwania choroby przeciwciała produkowane przez organizm osoby chorej niszczą miąższ tarczycy, dochodzi do zaburzenia wewnętrznej równowagi i rozwoju niedoczynności tarczycy. Pamiętajmy, że osoba z chorobą Hashimoto nie musi być otyła, nie mniej jednak choroba predysponuje do nadmiernej masy ciała. Leczenie farmakologiczne (preparaty lewotyroksyny), prawidłowa dieta i aktywność fizyczna pozwalają utrzymać prawidłową masę ciała.

Pierwszy krok w leczeniu choroby Hashimoto

Na wstępie warto zwrócić uwagę na gospodarkę hormonalną organizmu. W sytuacji niedoczynności tarczycy (podstawowy parametr sugerujący niedoczynność tarczycy to podwyższone stężenie TSH w surowicy krwi) pierwszym krokiem jest zastosowanie odpowiedniego leczenia farmakologicznego pod okiem endokrynologa. Nieleczona niedoczynność tarczycy może wpływać na:

• Tendencję do nadmiernej masy ciała
• Zwiększoną zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie
• Zmniejszoną ilość beztłuszczowej masy ciała i wody w organizmie
• Obniżone tempo przemiany materii
• Spowolnienie perystaltyki przewodu pokarmowego i skłonność do zaparć

Jak powinna wyglądać dieta osoby z chorobą Hashimoto ?

Dieta osoby z chorobą Hashimoto przede wszystkim powinna być urozmaicona i dostarczać produkty spożywcze z możliwe jak największej liczby grup artykułów żywnościowych (warzywa, owoce, produkty zbożowe, białko zwierzęce i roślinne, oleje, pestki, ziarna). Warto zwrócić uwagę, aby codziennie przygotowywane posiłki były w jak największym stopniu naturalne. W tym celu przydatną umiejętnością będzie czytanie etykiet produktów spożywczych i unikanie tych artykułów, które dostarczają znaczących ilości dodatków, utwardzonych tłuszczy, czy cukru rafinowanego. W trakcie zakupów warto uwzględnić kilka wskazówek:

• Wybierając pieczywo zawsze czytaj jego skład. Przykładowo dobrej jakości chleb żytni razowy powinien zawierać: zakwas żytni, mąkę żytnią, wodę i sól. Dopuszczalne są wszelkiego rodzaju pestki, czy ziarna typu: słonecznik, dynia, len, chia. Z kolei unikać należy: słodu jęczmiennego, syropu glukozowo-fruktozowego, melasy, karmelu, zaciemniaczy i innych substancji słodzących.
• Unikaj kupowania produktów zawierających w swoim składzie kwasy tłuszczowe trans lub kwasy tłuszczowe utwardzone. Zalecanymi tłuszczami w diecie osób z chorobą Hashimoto są naturalne oleje roślinne, takie jak: oliwa z oliwek, olej lniany, olej konopny czy olej z czarnuszki.
• Zwróć uwagę na zawartość cukru. Niektóre produkty mogą zawierać znaczącą ilość węglowodanów prostych. Przykładem są wysoko przetworzone produkty mleczne, napoje roślinne, czy wszelkiego rodzaju słodycze. Przetwory mleczne powinny być naturalne, natomiast wybierając napój roślinny (kokosowy,  migdałowy, czy owsiany) warto sięgać po te, które dostarczają < 5-6 g cukru/100 ml produktu.
• Wybieraj artykuły o jak najkrótszym składzie i w miarę możliwości zawierające jak najbardziej naturalne składniki. Warto zmniejszyć spożycie produktów, które mają w swoim składzie substancje takie, jak: karboksymetyloceluloza, maltodekstryny, polisorbat, aspartam, czy emulgatory. Bezpiecznym wyborem będą świeże warzywa, owoce, ziarna, orzechy, oleje roślinne, pełnoziarniste produkty zbożowe, świeże mięso i ryby, z których samodzielnie można przygotować odżywcze, a zarazem smaczne posiłki.

Postaw na białko

Z uwagi na obniżone tempo przemiany materii, niezwykle istotnym elementem codziennej diety osób z chorobą Hashimoto jest pełnowartościowe białko. Proteiny takie znajdziemy przede wszystkim w pokarmach pochodzenia zwierzęcego, które dostarczają wszystkich aminokwasów niezbędnych do syntezy białka ustrojowego. Przykładowe zawartości białka w produktach zwierzęcych i roślinnych przedstawia tabela 1.

Tabela 1. Zawartość białka w 100 g produktu.

Nazwa produktu i miara domowa	Białko [g]	Nazwa produktu i miara domowa	Białko [g]
Mleko spożywcze 2 % (ok. ½ szklanki)	3.4	Makrela świeża (ok. 4 czubate łyżki)	18.7
Jogurt 2 % (ok. ½ szklanki)	4.3	Kasza gryczana (1 woreczek)	12.6
Ser twarogowy tłusty (1/2 kostki 200 g)	17.7	Kasza jęczmienna perłowa (1 woreczek)	6.9
Ser twarogowy chudy (1/2 kostki 200 g)	19.8	Makaron dwujajeczny (ok. 1 i ¼ szklanki)	12.0
Jaja kurze całe (2 małe sztuki)	12.5	Mąka pszenna, typ 550 (1 niepełna szklanka)	10.5
Cielęcina – udziec (1 porcja)	19.9	Chleb graham (ok. 4 kromki)	8.3
Wieprzowina schab z kością (1 porcja)	21.0	Chleb zakopiański (ok. 4 kromki)	7.7
Kurczak – pierś (1/2 piersi)	21.5	Fasola szparagowa (garść)	2.4
Kurczak – tuszka (1 porcja)	18.6	Soja, nasiona suche (ok. ½ szklanki)	34.3
Kiełbasa zwyczajna (1 sztuka)	17.6	Ziemniaki (2 małe sztuki)	1.9
Polędwica luksusowa (ok. 6 plastrów)	19.5	Jabłko (1 mała sztuka)	0.4
Szynka wieprzowa gotowana (ok. 6 plastrów)	16.4	Porzeczki czarne (ok. 2-3 garści)	1.3
Dorsz świeży (1 porcja)	17.7	Orzechy włoskie (ok. 3 garści)	16.0
		Żelatyna (ok. 12 łyżek)	84.2

Oprócz białka zwierzęcego, warto pamiętać również o białku roślinnym, które co prawda cechuje się nieco niższą wartością odżywczą niż białko zwierzęce, ale przy odpowiednim połączeniu pokarmów „na talerzu” umożliwi podaż wszystkich niezbędnych aminokwasów. Spożywając rośliny strączkowe, warto łączyć je z pełnoziarnistymi kaszami (kasza jaglana, gryczana, komosa ryżowa, amarantus, teff) oraz nasionami i pestkami (pestki dyni, słonecznika, orzechy). Takie połączenie zapewni pełen komplet aminokwasów egzogennych, czyli takich które muszą być dostarczane wraz z dietą.

Nabiał w diecie pacjenta z chorobą Hashimoto

Nabiał stanowi grupę produktów spożywczych dostarczających w codziennej diecie znaczących ilości białka oraz wapnia. Wybierając konkretne rodzaje produktów nabiałowych warto zwrócić uwagę, aby cechowały się minimalnym stopniem przetworzenia. W niektórych sytuacjach klinicznych, takich jak alergia na kazeinę, czy nietolerancja laktozy zalecane jest wykluczenie lub ograniczenie nabiału w diecie, jednakże sytuacja taka nie dotyczy wszystkich pacjentów z chorobą Hashimoto. Wykluczenia dotyczące nabiału powinny być uzasadnione klinicznie. W tym celu stosuje się diagnostykę: w przypadku nietolerancji laktozy – wodorowy test oddechowy, natomiast alergię na kazeinę (białko mleka) diagnozuje się w oparciu o testy alergiczne. W przypadku rozpoznania nietolerancji laktozy należy ograniczyć pokarmy bogate w laktozę, w szczególności mleko. W takiej sytuacji dopuszcza się spożywanie nabiału bez laktozy (mleko, sery, jogurty). Z kolei jeżeli mamy do czynienia z alergią na białko mleka krowiego, odstawić należy wszystkie produkty, które stanowią źródło takiego białka – mleko, sery, twarogi, jogurty, kefir, maślanka. W takiej sytuacji ważne jest dostarczenie alternatywnych źródeł wapnia, takich jak np. wzbogacane w wapń napoje roślinne (np. napój migdałowy, kokosowy, owsiany) oraz inne pokarmy obfitujące w wapń (mak, sezam, migdały, jarmuż, woda wysoko zmineralizowana ze zwiększoną zawartością wapnia).

Gluten w diecie osoby z chorobą Hashimoto

Wiele kontrowersji i mitów powstało wokół spożywania glutenu przez osoby z chorobą Hashimoto. Jak się okazuje, nie ma jednoznacznych rekomendacji które określałyby dietę bezglutenową jako bezwzględne wskazanie u osób z chorobą Hashimoto. Nie mniej jednak badania kliniczne dostarczają informacji, że uzasadnione jest ograniczenie/zmniejszenie spożycia glutenu w diecie osób z chorobą Hashimoro. Co to oznacza w praktyce ? A mianowicie warto w ciągu dnia zastępować niektóre posiłki glutenowe (chleb, bułki, wypieki, makarony) ich odpowiednikami nie zawierającymi glutenu (kasza jaglana, makaron ryżowy, teff, amarantus, mąka kasztanowa, itp.). Takie postępowanie może przyczynić się do zmniejszenia przesiąkliwości bariery jelitowej i toczącego się stanu zapalnego.

Ważne składniki w diecie osób z chorobą Hashimoto:

• Selen – jego niedobór może nasilić rozrost gruczołu tarczowego. Zalecane dzienne spożycie dla osób dorosłych wynosi 55-75 μg. Źródła pokarmowe to: orzechy brazylijskie, ostrygi, tuńczyk, nasiona słonecznika, mięso (wieprzowina, wołowina, indyk, kurczak, jagnięcina), grzyby, żyto.
• Witamina D₃ – jej niedobór może wpływać na rozwój choroby Hashimoto. Zalecana suplementacja diety witaminą D₃ u osób dorosłych w populacji wynosi 2000 IU/dzień, z kolei u osób z otyłością 4000 IU/dzień.
• Kwasy omega-3 (EPA, DHA) – wykazują działanie przeciwzapalne i są zalecane w diecie osób z chorobą Hashimoto. Rekomendowana suplementacja diety kwasami tłuszczowymi EPA i DHA wynosi ok. 1000 mg/dzień.

Czy osoba z chorobą Hashimoto może spożywać warzywa krzyżowe (brokuł, kalafior, brukselka, kapusta) ?

Warzywa krzyżowe (kapusta, brukselka, kalafior, soja, orzechy ziemne, szpinak) zawierają w swoim składzie tzw. substancje goitrogenne (wolotwórcze). Z tego powodu są często eliminowane przez osoby z chorobami tarczycy. Jednak jak się okazuje nie ma potrzeby ich całkowitego wykluczenia z diety, ponieważ przykładowo szpinak, kapusta czy brokuły stanowią jednocześnie bogate źródło substancji antyoksydacyjnych, błonnika pokarmowego oraz fitozwiązków. Zatem ważne jest umiarkowanie w ich spożyciu, a nie całkowita eliminacja z jadłospisu. Ponadto, pomocna będzie obróbka kulinarna. Jak się okazuje gotowanie warzyw krzyżowych obniża zawartość goitrogenów nawet o ok. 30 %. W trakcie gotowania kalafiora, kapusty, czy brokuła ważne jest, aby nie przykrywać naczynia w którym odbywa się obróbka, tak aby substancje wolotwórcze mogły się ulotnić. W celu usunięcia goitrogenów z orzechów ziemnych, zalecane jest moczenie ich w wodzie. Z kolei warto pamiętać o wykluczeniu soi z diety osoby z chorobą Hashimoto, ponieważ jej spożycie może hamować aktywność peroksydazy tarczycowej (TPO) oraz obniżać wchłanianie hormonów tarczycy w jelitach.

Zalecane pokarmy o dużej sile bioaktywnej

Oprócz podstawowych makro- i mikroskładników, w diecie osoby z chorobą Hashimoto warto zadbać o cząsteczki bioaktywne i wysoki potencjał antyoksydacyjny. Źródłem składników bioaktywnych są przede wszystkim warzywa i owoce, ale nie zapominajmy o ziołach i przyprawach, które z powodzeniem mogą być stosowane w codziennym jadłospisie:

• Napar ze skrzypu: (zaparzać pod przykryciem 10 minut) – działa moczopędnie, przez co ułatwia usuwanie z organizmu niepożądanych produktów przemiany materii.
• Rewitalizujący sok: 1 pęczek kolendry; 1 szklanka wody mineralnej; sok z 1 cytryny; stewia; 10 kropli chlorofilu. Składniki zmiksować.
• Napar z czystka: 2 łyżeczki ziela czystka; 1 szklanka wrzącej wody. Ziele zalać wrzącą wodą, pozostawić na 5 minut.
• Napar z pokrzywy: wykazuje korzystne działanie metaboliczne (usprawnia procesy trawienne i nieznacznie obniża stężenie glukozy w surowicy krwi).
• Napar z kurkumy: 1 łyżeczka kurkumy; 1 łyżeczka imbiru; szczypta pieprzu, szczypta cynamonu; sok z 1 cytryny; odrobina miodu; 1 szklanka ciepłej wody. Składniki wsypać do szklanki, wlać sok z cytryny i ciepłą wodę, wymieszać.
• Zmielone nasiona czarnuszki siewnej dodawane do potraw: łyżeczka dziennie wpłynie korzystnie na funkcjonowanie gruczołu tarczowego

Przykładowe jadłospisy dla osób z chorobą Hashimoto

Wartość energetyczna diety: 1700 kcal; dieta pełnowartościowa

I Śniadanie:

Jajecznica z suszonym pomidorem oraz kanapki:

            Jajka                                       116 g 2 sztuki

            Oliwa z oliwek rafinowana    6 g 1 łyżeczka

            Suszone pomidory z oleju rzepakowego kilka sztuk

            Chleb żytni razowy                70 g 2 kromki

            Sałata

II Śniadanie:

Jogurt naturalny                                 150 g ¾ szklanki

Banan                                                 60 g 1 mała sztuka

III Śniadanie

Marchew tarta z tartym jabłkiem z dodatkiem oliwy:

Marchew                                100 g 1 sztuka

            Jabłko                                     200 g 1 sztuka

            Oliwa z oliwek                       6 g 1 łyżeczka

            Cynamon

Obiad:

Pesto z suszonych pomidorów:

Wszystkie składniki pesto zmiksować w blenderze, doprawić solą i pieprzem. Ugotować makaron. Zagotować pomidory z kartonika, dodać pesto i rozgniecione ziarna czerwonego pieprzu, zmiksować. Wymieszać z makaronem.

Pomidory w oleju rzepakowym 100 g ok. 5 sztuk

Orzeszki pinii/nerkowca, zrumienione na patelni 20 g 2 łyżki

½ małego ząbka czosnku

Starty parmezan                      20 g 2 łyżki

Oliwa z oliwek                       12 g 1 łyżka

1/6 łagodnej papryczki chili lub szczypta chili

NA MAKARON:

Makaron razowy                    60 g 2/3 szklanki suchego makaronu

3 ziarenka czerwonego pieprzu

Pomidory w kartoniku           400 g 1 op 400 g

Kolacja:

Sałatka z tuńczyka plus kromka pieczywa:

Tuńczyka odsączyć z zalewy, wymieszać z pokrojonym pomidorem, ogórkiem, olej rzepakowy/lniany oraz ziołami prowansalskimi i bazylią. Do smaku można dodać kilka plastrów pokrojonej cebuli czerwonej.

            Sałata                                      20 g 4 liście

            Tuńczyk w sosie własnym     150 g 1 puszka 150 g

            Pomidor                                  200 g 1 sztuka

            Ogórek                                   200 g 1 mała sztuka

            Olej rzepakowy/oliwa z oliwek 12 g 1 łyżka

            Zioła, pieprz, cebula

Chleb żytni razowy                            35 g 1 kromka

 (do 4 składników: mąka żytnia, zakwas, woda, sól)

Wartość energetyczna diety: 1500 kcal; dieta bez kazeiny i glutenu

I Śniadanie:

Komosa z dodatkami:

Komosę wypłukać we wodzie i ugotować

            Komosa                                  45 g ¼ szklanki suchej kaszy

            Dowolne kiełki

            Łosoś wędzony                      100 g 1 op 100 g zamiennie inna ryba, np. halibut/pstrąg

            Sok z cytryny – skropić łososia

II Śniadanie:

Koktajl malinowy:

Składniki zmiksować 

            Napój ryżowy/kokosowy       200 g1 szklanka

            lub migdałowy z wapniem

            Mleczko kokosowe                30 g ok. 2-3 łyżki

            Maliny mrożone                     280 g 2 szklanki

            Orzechy brazylijskie               20 g 2 łyżki

Przekąska:

Pomarańcza                                        200 g 1 mała sztuka

Migdały                                              20 g 2 łyżki

Obiad:

Wołowina (zamiennie może być pierś z kurczaka/indyka w takiej samej ilości) z warzywami:

Na patelni podgrzać rafinowaną oliwę z oliwek, dodać plastry cebuli i czosnek przeciśnięty przez praskę, następnie dodać zmieloną wołowinę oraz pokrojone w kostkę warzywa, doprawić pieprzem i ziołami

            Oliwa z oliwek rafinowana    12 g 1 łyżka

            Cebula czerwona kilka plastrów, czosnek ząbek

            Pomidorki koktajlowe            200 g ok. 10 sztuk

            Papryka                                  100 g ok. ¼ dużej sztuki

            Cukinia                                   200 g ok. ½ sztuki

            Zmielona wołowina               150 g 1 średniej wielkości porcja

            Pieprz, zioła

Kolacja:

Ugotowana kasza jaglana z papryką:

            Kasza jaglana                         30 g 1/6 szklanki suchej kaszy

            Papryka                                  100 g ok. ¼ dużej sztuki lub ½ mniejszej sztuki

W ciągu dnia do wypicia: 1.5 l wysoko zmineralizowanej wody o zwiększonej zawartości wapnia

Wartość energetyczna diety: 1600 kcal; dieta bez glutenu

I Śniadanie:

Płatki ugotowane na mleku roślinnym ze startym na tarce jabłkiem i lnem:

            Mleko roślinne                       200 g 1 szklanka

            Płatki z amarantusa                30 g 3 łyżki

            Jabłko                                     200 g 1 sztuka

            Len nasiona                            20 g 2 łyżki

II Śniadanie:

Kanapka z sałatą, polędwicą sopocką i rzodkiewką:

Chleb gryczany                      35 g 1 kromka

Sałata                                     

Polędwica                               15 g 1 plaster

Rzodkiewka                           120 g 1 pęczek

III Śniadanie:

Morele/nektarynki/kiwi                      100 g 2 sztuki

Seler naciowy                                    280 g ok. 4 łodygi

Obiad:

Sałatka z kaszą jaglaną:

Kaszę wsypać do rondla i prażyć przez kilka minut. Wlać 1/2 szklanki wody, dodać odrobinę soli i pieprz, wlać łyżeczkę oliwy i przykryć. Gotować pod przykryciem do miękkości. Garnek otworzyć, kaszę wyłożyć na talerz, przestudzić. Awokado obrać i pokroić w kostkę, skropić sokiem z cytryny. Paprykę również pokroić w kostkę, z kolei pomidorki na połówki. Kaszę wymieszać z sałatą, awokado, papryką i pomidorkami, wyłożyć na talerz. Na wierzchu położyć jajka sadzone.

Kasza jaglana                         45 g ¼ szklanki suchej kaszy

Sól – odrobina, pieprz, oliwa extra, cytryna

Garść sałaty (roszponka/rukola/bok choy)

Awokado                               140 g 1 sztuka

Czerwona papryka                 200 g ½ sztuki

Pomidorki koktajlowe            200  g ok. 10 sztuk

Jajka sadzone                         116 g 2 sztuki

Kolacja:

Sałatka Grecka:

Sałatę poszarpać, ser pokroić, warzywa umyć i pokroić, dodać odsączone oliwki, olej i przyprawy (np. pieprz, zioła prowansalskie)

            Sałata                                      30 g ok. 6 liści

            Pomidor                                  400 g 2 sztuki

Ogórek zielony                       200 g 1mała sztuka/zamiennie może być rzodkiewka ok. 10-12 sztuk

            Oliwki                                    25 g ok. 10 sztuk

            Ser Feta                                  100 g ok. 10 plastrów

            Olej rzepakowy/oliwa z oliwek 3 g ½ łyżeczki

Bibliografia:

1. Molina V, Ehrenfeld M. Environmental factors in autoimmune diseases workshop. Autoimm Rev 2003;2:284–289.
2. Benvenga S, Vigo MT, Metro D et al. Type of fish consumed and thyroid autoimmunity in pregnancy and postpartum. Endocrine 2016;52:120-129.
3. Kawicka A. Postepy Hig Med. Dosw 2015.
4. Liontiris MI, Mazokopakis EE. A concise review of Hashimoto thyroidits (HT) and the importance of iodine vitamin D and gluten on the autoimmunity and dietary management of HT patients. Points that need more investigation. Hell Nucl Med. 2017;20(1):51-56.
5. Farhangi MA, Dehghan P, Tajmiri S et al. The effects of Nigella sativa on thyroid function, serum vascular endothelial growth factor (VEGF) – 1, Nesfatin-1 and anthropometric features in patients with Hashimoto’s thyroiditis: a randomized controlled trial. BMC CAM 2016;16:471.
6. Zakrzewska E, Zegan M, Michota-Katulska E. Zalecenia dietetyczne w niedoczynności tarczycy przy współwystępowaniu choroby Hashimoto. Bromat Chem Toksykol 2015;2:117-127

autor: dr n. med. Angelika Kargulewicz

Jak się okazuje aktywność fizyczna oraz prawidłowe żywienie może zmniejszyć aż o 1/3 ryzyko zachorowania na nowotwór, w tym również ryzyko rozwoju raka piersi. Na każdym etapie rozwoju raka składniki odżywcze mogą mieć wpływ na jego powstawanie.
W kontekście zapobiegania chorobie nowotworowej przede wszystkim zwraca się uwagę na:

• Utrzymanie prawidłowej masy ciała
• Zwiększoną podaż warzyw i owoców
• Ograniczenie spożycia alkoholu
• Zaprzestanie palenia tytoniu
• Aktywność fizyczną

Jak powinna wyglądać prawidłowa masa ciała ?

Warto zacząć od tego, jak stwierdzić czy nasza masa ciała jest prawidłowa. Przydatnym wskaźnikiem jest BMI (ang. body mass index). Wartość prawidłowa to 18.5 – 24.9 kg/m². Wartość BMI możemy w uproszczony sposób obliczyć dzieląc dwukrotnie masę ciała [kg] przez wzrost w metrach. Przykładowo, kobieta ważąca 85 kg i mierząca 1,68 m → 85 podzielone przez 1,68 i raz jeszcze podzielone przez 1,68 = 30,11 kg/m². Uzyskana wartość wskazuje na otyłość. W tabeli poniżej została przedstawiona dokładna interpretacja wskaźnika BMI. Wartość BMI > 25 kg/m² jest wskazaniem do optymalizacji masy ciała. Nawet niewielka redukcja masy ciała wpływa na poprawę parametrów metabolicznych, a co za tym idzie zmniejszenie ryzyka rozwoju nowotworu.

Tabela 1. Interpretacja wskaźnika masy ciała BMI

Wartość BMI [kg/m2]	Interpretacja
< 18,5	niedowaga
18,5 – 24,9	prawidłowa masa ciała
25 – 29,9	nadwaga
> 30	otyłość

A zatem jak uzyskać prawidłową masę ciała ?

Na co dzień wystarczy kilka trwałych zmian, aby zrzucić nadprogramowe kilogramy. Najważniejsze z nich to zastąpienie słodkich napojów i kartonikowych soków wodą mineralną, zrezygnowanie ze słodzenia kawy i herbaty, a także unikanie żywności wysoko przetworzonej. Niezwykle ważna jest również regularność spożywanych posiłków. Zaleca się 4-5 posiłków dziennie, tak zaplanowanych aby przerwy między nimi nie były dłuższe niż 3-4 godziny. Wbrew pozorom, głodzenie rzadko prowadzi do trwałej redukcji masy ciała. Aby schudnąć należy jeść, jednakże konieczne jest wybieranie produktów spożywczych o wysokiej gęstości odżywczej i znacznej ilości błonnika pokarmowego. Warto baczniej przyjrzeć się temu, co spożywamy na co dzień i zamienić kaloryczne i wysoko przetworzone posiłki na te wartościowe i antynowotworowe:

Jedz więcej warzyw i owoców

Badania dowodzą, że substancje zwarte w pokarmie roślinnym działają zbawiennie na nasz organizm. Spożycie warzyw i owców, powinno przekraczać 600 g dziennie. Dla przykładu, aby zrealizować taką ilość należałoby dziennie spożyć: pomidor (ok. 150 g), pęczek rzodkiewek (120 g), paprykę (200 g) oraz jabłko (150 -200 g). Warzywa o szczególnie dużej sile antynowotworowej to warzywa nieskrobiowe (zielonolistne, brokuły, okra, bok-choy, bakłażan), a także bulwy i korzenie (marchew, seler, brukiew, rzepa, topinambur). Owoce o znaczącej sile antynowotworowej to owoce jagodowe (maliny, jagody, borówki, truskawki). Brokuł dostarcza substancji antyrakowej – sulforafanu. Co ciekawe zawartość tego związku jest szczególnie wysoka w kiełkach brokuła. Dużym potencjałem antyoksydacyjnym, a co za tym idzie działaniem przeciwnowotoworowym charakteryzuje się także jagoda brazylijska acai, aronia oraz owoc granatu. W codziennym jadłospisie nie może zabraknąć jarmużu, który wyróżnia się wysoką zawartością β-karotenu. W tabeli nr 2 zostały przedstawione warzywa i owoce o działaniu przeciwnowotworowym.

Tabela nr 2. Warzywa o działaniu przeciwnowotworowym

ANTYNOWOTWOROWE WARZYWA I OWOCE

Warzywa cebulowe: cebula, czosnek, szalotka, szczypior, por SUBSTANCJA AKTYWNA: siarczek allilu

Warzywa kapustne: brokuły, kapusta, kalafior, brukselka, jarmuż SUBSTANCJA AKTYWNA: indole

Marchewka, pietruszka, cytrusy SUBSTANCJA AKTYWNA: kumaryny

Winogrona, truskawki, maliny, orzechy włoskie SUBSTANCJA AKTYWNA: kwas elagowy

Chrzan, musztarda, rzodkiew, warzywa krzyżowe SUBSTANCJA AKTYWNA: izotiocyjaniany

Cytrusy SUBSTANCJA AKTYWNA: limonoidy

Pomidory i przetwory pomidorowe (sok, przecier, passata) SUBSTANCJA AKTYWNA: likopen

Poniżej przedstawiono pomysły na wykorzystanie warzyw i owoców w codziennym jadłospisie:

Zupa minestrone:

Marchew, ziemniaki i seler naciowy pokroić w plastry, cebulę posiekać, cukinię pokroić w kostkę, kapustę poszatkować. W dużym garnku podgrzać rafinowaną oliwę, podsmażyć na niej cebulę, dodać marchew i ziemniaki, potem cukinię, następnie kapustę i posiekany czosnek. Gotować 15 minut. Wlać 1 szklankę bulionu warzywnego BIO, posiekane pomidory wraz z zalewą, posolić, dodać bazylię, rozmaryn i liść laurowy. Gotować pod przykryciem na wolnym ogniu ok. 1 godzinę. Konserwową białą fasolkę przepłukać, odcedzić, dodać do zupy. Zupa powinna zgęstnieć.

Marchew                                300 g 3 sztuki

Seler naciowy                         210 g 3 łodyg

Ziemniak                                210 g 2 sztuki

Cebula                                    1 sztuka

Cukinia                                   600 g 1 większa sztuka

Kapusta                                  600 g ok. ½ sztuki

Oliwa                                      36 g 3 łyżki

Czosnek                                  1 ząbek

Bulion warzywny BIO           600 g 3 szklanki

Pomidory z kartonika             400 g 1 kartonik

Biała konserwowa fasolka     240 g 1 puszka 400 g bez zlewy

(fasolka z puszki)

Liść laurowy, bazylia, rozmaryn, sól ziołowa morska, pieprz

Komosa ryżowa z paprykami:

Na dużej patelni rozgrzać rafinowaną oliwę z oliwek. Dodać pokrojoną w kostkę cebulę i pokrojone czerwone, zielone i żółte papryki, wymieszać i podsmażać przez około 5 minut. Dodać czosnek i smażyć przez kolejne 2 minuty. Wsypać komosę, wlać wywar z warzyw (przygotowany z bulionu warzywnego BIO ok. 400 – 600 ml) i dodać koncentrat pomidorowy. Doprowadzić do wrzenia, po czym przykryć i gotować na małym ogniu przez 20 minut lub do momentu, aż ziarna komosy będą miękkie. Dodać pokrojone w kostkę pomidory i przyprawy (pieprz, zioła prowansalskie).

Cebula                                    1 sztuka

Oliwa z oliwek                       12 g 1 łyżka

Zielona papryka                     400 g 1 większa sztuka

Czerwona papryka                 400 g 1 większa sztuka

Żółta papryka                         400 g 1 większa sztuka

Czosnek                                  2-3 ząbki

Komosa ryżowa                     180 g 1 szklanka suchej komosy

Bulion warzywny BIO           400 – 600 ml                         

Koncentrat pomidorowy        45 g 3 łyżeczki

Pomidor                                  300 g 2 sztuki

Placki z cukinii:

Cukinię obrać i zetrzeć na tarce, dodać jajko, mąkę oraz szczyptę soli i pieprz. Smażyć na rozgrzanym oleju rzepakowym

            Cukinia                                   300 g 1 mniejsza sztuka

            Mąka orkiszowa                     30 g 3 łyżki

            Jajko                                       58 g 1 sztuka

            Szczypta soli, pieprz

Postaw na rośliny strączkowe

Kolejnym niezwykle istotonym elementem zalecanym w profilaktyce chorób nowotworowych jest spożywanie nasion roślin strączkowych. Wiele osób rezygnuje z tej grupy produktów spożywczych z uwagi na występujące wzdęcia i gazy jelitowe. Soczewica, fasola, cieciorka i inne strączkowe zawierają oligosacharydy, które nie są rozkładane przez enzymy trawienne człowieka, ale są metabolizowane przez bakterie jelitowe w naszym przewodzie pokarmowym. Częsta konsumpcja nasion roślin strączkowych powoduje adaptację mikroflory jelitowej do ich przetwarzania, a efektem jest lepsza ich tolerancja. Ponadto, rośliny strączkowe dostarczają białka roślinnego, rozpuszczalnej frakcji błonnika pokarmowego oraz szeregu witamin i składników mineralnych. Ich wysoka wartość odżywcza czyni je idealnym produktem spożywczym w diecie przeciwnowotworowej. Dodatkowym ich walorem jest ciekawy smak i szerokie zastosowanie w codziennym jadłospisie. Poniżej zostały przedstawione pomysły na ich wykorzystanie w kuchni:

Pasta z czerwonej fasoli:

Fasolę odsączyć i włożyć do naczynia blendera razem z pozostałymi składnikami, zmiksować.

            Fasola czerwona                     60 g 1/3 szklanki fasoli konserwowej lub namoczonej i ugotowanej

Olej lniany/oliwa z oliwek     12 g 1 łyżka

Suszone pomidory                 4-5 sztuk

w oleju rzepakowym

łyżeczka słodkiej papryki, szczypta ostrej papryki, łyżeczka suszonego oregano, pieprz, ząbek czosnku

Soczewica z jarmużem i pieczarkami:

Soczewicę przepłukać wodą, a następnie wsypać do garnka, zalać wodą i ugotować. W międzyczasie umyte pieczarki pokroić w plastry. Liście jarmużu oddzielić od łodyg i rozerwać na mniejsze kawałki. Na patelni rozgrzać rafinowaną oliwę, podsmażyć pieczarki, dodać posiekany czosnek i cebulę, a następnie jarmuż. Dodać soczewicę i doprawić do smaku.

Zielona soczewica                  180 g 1 szklanka suchej soczewicy

Czosnek                                  2-3 ząbki

Pieczarki                                 300 g ok. 15 sztuk

Jarmuż                                    200 g 1 op 200 g

Cebula                                    1 sztuka

Oliwa z oliwek                       12 g 1 łyżka

Sól, pieprz

Pieczona cieciorka:

Cieciorkę konserwową wypłukać (lepszą opcją jest moczenie suchych ziaren przez 12 godzin, a następnie samodzielne ich ugotowanie), przełożyć do naczynia żaroodpornego skropić rafinowaną oliwą, dodać pieprz, słodką i ostrą paprykę, dokładnie wymieszać. Piec w piekarniku nagrzanym do 170°C na funkcji grill ok. 10 minut na złocisty kolor.

            Cieciorka konserwowa           240 g 1 puszka 400 g bez zalewy

            Oliwa z oliwek                       12 g 1 łyżka

Do potraw dodawaj zioła i przyprawy

Nie należy zapominać o ziołach i przyprawach, które także wykazują dużą siłę przeciwnowtworową. Na uwagę zasługuje z pewnością kurkumina zawarta w kurkumie, dodatkowo, aby zwiększyć jej aktwność wskazane jest połączenie z piperyną zawartą w pieprzu. Inne przyprawy o działaniu przeciwnowotworowym to oregano, bazylia i rozmaryn. Największą siłą bioaktywną charakteryzują się pozyskiwane z nich ekstrakty. Do diety warto również włączyć kłącze imbiru, które można dodać do zupy jarzynowej celem wydobycia aromatu, do owocowego smoothie, czy  też wykorzystać jako składnik rozgrzewającej herbaty.

Zadbaj o wartościowe tłuszcze

Tłuszcz to nieodzowny element codziennego jadłospisu, natomiast w kontekście profilaktyki chorób nowotworowych, warto zadbać o jego jakość. Zalecane są lipidy roślinne, takie jak awokado, oliwa z oliwek (notabene nieodzowny składnik diety śródziemnomorskiej – wskazanej w prewencji chorób nowotworowych), olej lniany, z czarnuszki, czy orzecha włoskiego. Duż siłą bioaktywną charakteryzują się także długołańcuchowe kwasy omega-3, takie jak kwas eikozapentaenowy (EPA) i dokozaheksaenowy (DHA). Znajdziemy je w rybach morskich i dobrej jakości tranie lub oleju rybim (porcja dzienna oleju rybiego powinna dostarczać minimum 1 g EPA+DHA). Ograniczyć z kolei należy tłuszcze zwierzęce, takie jak smalec, słonina, tłuszcz zawarty w mięsie poraz pełnotłustym nabiale. Idealnym zamienniekiem masła jest dojrzałe awokado, które po połączeniu z cytryną, czosnkiem przeciśniętym przez praskę oraz pieprzem, stanowi idealny dodatek do kanapek.

Wybieraj odpowiednie produkty zbożowe

Jak pokazują badania naukowe, indeks glikemiczny spożywanych produktów jest również istotny w zapobieganiu chorobom nowotworowym. Wybierajmy zatem produkty o niskim indeksie glikemicznym, które w mniejszym stopniu podwyższają stężenie glukozy (cukru) w surowicy krwi, a co za tym idzie nie powodują nadmiernego uwalniania insuliny. Z pieczywa warto wybrać chleb żytni razowy na zakwasie. Weryfukując skład pieczywa należy unikać dodatku: karmelu, melasy, słodu jęczmiennego, zaciemniaczy i syropu glukozowo- fruktozowego. Zamiast oczyszczonego białego ryżu lepiej postawić na ten brązowy, naturalny, dziki, a nawet czarny. Obecnie w obrocie handlowym dostępna jest też cała gama pseuodzbóż (komosa ryżowa, amarantus, teff), które idealnie nadają się jako zamiennik ziemniaków/makaronu/pieczywa praktycznie w każdym posiłku. Na uwagę zasługuje również rodzima gryka, a w szczególności coraz bardziej popularna kasza gryczana biała (niepalona), która oprócz błonnika, witamin z grupy B oraz magnezu, dostarcza rutyny o silnych właściwościach antyoksydacyjnych.

O czym jeszcze warto pamiętać…

• Codzienna dawka witaminy D₃ w ilości 2000 IU, szczególnie w okresie jesienno-zimowym. U osób otyłych ilość tę należy zwiększyć do 4000 IU
• Spożywanie produktów bogatych w selen (orzechy brazylijskie, tuńczyk, nasiona słonecznika, grzyby) 
• Uwzględnienie w codziennej diecie nasion i ziaren, które zawierają szereg składników o działaniu przeciwnowotworowym, takich jak: lignany, kwas cynamonowy, mirycetyna, kwercetyna, czy kempferol (nasiona lnu, babki płesznik, ostropestu plamistego, pestki dyni)
• Konsumpcja zielonej herbaty, która dostarcza cennych katechin (EGCG, galusan epigallokatechiny). Szczególnie zalecana jest sproszkowana zielona herbata matcha o jeszcze wyższej zawartości związków bioaktywnych w porównaniu do tradycyjnej zielonej herbaty

Suplementy diety to obecnie jedno z najpopularniejszych haseł w telewizji i internecie. Reklamy usilnie zachęcają do zakupu i stosowania suplementów „na mocne paznokcie”, „zdrową skórę”, czy „piękne włosy” zapewniając o skuteczności ich działania
i niewiarygodnych efektach. Popularność tego typu produktów rośnie we wszystkich grupach populacyjnych, stosują je sportowcy, seniorzy, dzieci, a także osoby zdrowe i chore. A jak sytuacja wygląda w rzeczywistości i czy faktycznie potrzebujemy suplementów diety ? Te
i inne kwestie zostaną poruszone w niniejszym artykule.

autor: dr n. med. Angelika Margulewicz

Na początku warto odpowiedzieć na pytanie czym jest suplement diety ?

SUPLEMENT DIETY – to środek spożywczy, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety. Stanowi skoncentrowane źródło składników odżywczych i innych składników o działaniu fizjologicznym. Wprowadzony jest do obrotu w postaci kapsułek, tabletek, drażetek, czy saszetek z proszkiem.

Dieta czy suplement ?

SUPLEMENTEM DIETY NIE ZASTĄPISZ PRAWIDŁOWEGO I ZBILANSOWANEGO ŻYWIENIA ORAZ PEŁNOWARTOŚCIOWEGO POSIŁKU

Pamiętajmy, że podstawowym źródłem składników odżywczych w żywieniu człowieka jest DIETA i to właśnie ona powinna zapewnić podaż wszystkich niezbędnych elementów, w tym witamin i składników mineralnych. Warunkiem zaistnienia takiej sytuacji jest zbilansowany jadłospis, który powinien uwzględniać różnorodne artykuły żywieniowe z możliwie jak największej liczby grup produktów spożywczych (warzywa, owoce, rośliny strączkowe, tłuszcze roślinne, pełnoziarniste zboża, itp.). Czasami zachodzi potrzeba dostarczenia poszczególnych, deficytowych składników „z zewnątrz”. Warto jednakże pamiętać, że powinno być to działanie celowane, czyli pobieramy tylko ten składnik którego brakuje w naszej diecie i którego nie jesteśmy w stanie spożyć wraz z dietą. Decyzja o włączeniu do żywienia suplementu powinna być skonsultowana ze specjalistą, tak aby uniknąć działań niepożądanych, a zarazem nieuzasadnionych. Pamiętajmy również, że stosowanie suplementu diety bez wyraźnych wskazań może być niebezpieczne. Jest to szczególnie istotne
w przypadku osób, które przyjmują leki, wówczas może zachodzić niepożądana reakcja lek-suplement. Inna sytuacja to kumulowanie dawek poszczególnych składników z różnych preparatów (suplementów diety), co może wpływać na upośledzone wchłanianie innych składników odżywczych, a w niektórych sytuacjach nawet zwiększać ryzyko choroby nowotworowej (przykładowo pobieranie wysokich dawek witaminy B12 czy kwasu foliowego bez wyraźnych wskazań).

Na rynku dostępnych jest wiele preparatów, przykładowe grupy produktów zostały przedstawione na rycinie nr 1.

Witaminy	Składniki mineralne	Aminokwasy
Kwasy tłuszczowe	Błonnik	Lecytyna
Chrząstka rekina	Koenzym Q10	Produkty pszczele

Rycina 1. Przykłady suplementów diety

Przykłady suplementów diety dostępnych na rynku

Bioflawonoidy

Są to związki fenolowe, które znajdują się w roślinach i wykazują działanie antyoksydacyjne. Działanie antyoksydacyjne inaczej przeciwutleniające polega w głównej mierze na zwalczaniu szkodliwych wolnych rodników, które niszczą wszystkie struktury naszego organizmu. Każdy z nas narażony jest na działanie wolnych rodników, ponieważ występują one w zanieczyszczonym środowisku, powietrzu, a nawet są produkowane przez nas samych. Flawonoidy można dostarczać w postaci suplementów diety przykładowo jako ekstrakty, czyli wyizolowane i skoncentrowane źródło substancji aktywnej. Nie mniej jednak nie zapominajmy, że substancje te występują również w naturalnych produktach spożywczych, które możemy spożywać w codziennej diecie. W tabeli 1 przedstawiono źródła pokarmowe poszczególnych flawonoidów.

Nazwa flawonoidów	Źródło pokarmowe
Antocyjaniny	Jagody, jeżyny, maliny, winogrona, oberżyna, czerwona kapusta, wino
Kwas elagowy	Truskawki, winogrona, jabłka, żurawina, jeżyny, orzechy włoskie
Katechiny	Zielona i czerwona herbata
Kempferol	Truskawki, por, burak, kapusta włoska, rzodkiewka, brokuły
Kwercetyna	Zielona herbata, czerwona i włoska kapusta, sałata, cebula, pomidory, truskawki, czereśnie, winogrona

Tabela 1 . Flawonoidy w codziennej diecie.

Kwasy tłuszczowe omega-3

Ich główne źródło w diecie to tłuste ryby morskie, takie jak łosoś, makrela oraz śledź. Kwasy tłuszczowe omega-3 odgrywają niezwykle istotną rolę w organizmie. Oddziałują na pracę mięśnia sercowego, zmniejszając ryzyko arytmii oraz obniżają ciśnienie tętnicze krwi. Dodatkowo, działają przeciwzapalnie i regulują stężenie trójglicerydów w surowicy krwi (parametr profilu lipidowego). Warto również pamiętać, że wykazują działanie przeciwzakrzepowe, a co tym idzie minimalizują ryzyko zatorów i udarów. Zalecana tygodniowa podaż ryb, która realizuje zapotrzebowanie organizmu na kwasy omega-3 to dwie porcje. W przypadku niskiej konsumpcji ryb lub ograniczenia ich spożycia
z obawy o ich nadmierne skażenie, warto pamiętać o uzupełnieniu diety kwasami omega-3, przykładowo w postaci tranu (olej rybi z wątroby ryb dorszowatych). Dobrej jakości olej rybi powinien dostarczać minimum 1 g kwasów tłuszczowych EPA i DHA w dawce dziennej.

Kwas tłuszczowy gamma-linolenowy (GLA)

Kwas gamma-linolenowy jest niezbędny do funkcjonowania komórek i tkanek. Jego działanie polega na:

• Pozytywnym wpływie na układ sercowo-naczyniowego
• Wspomaganiu układu odpornościowego
• Oddziaływaniu na prawidłową przemianę tkanki tłuszczowej
• Łagodzeniu stanów alergicznych oraz objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego

Najbogatszym źródłem kwasu GLA jest olej z wiesiołka, ogórecznika oraz z nasion czarnej porzeczki. Dostarczanie z codzienną dietą kwasu GLA będzie szczególnie istotne u osób
w wieku podeszłym, podatnych na infekcje, palących i nadużywających alkoholu oraz cierpiących na hipercholesterolemię. W wyżej wymienionych stanach obserwuje się zwiększone zapotrzebowanie na kwas GLA. W związku z powyższym idealnym rozwiązaniem wydaje się włączenie do diety przykładowo oleju z wiesiołka, który dostarcza znaczących ilości kwasu gamma-linolenowego.

Błonnik pokarmowy

Często reklamowanym suplementem diety jest błonnik pokarmowy dostępny w formie różnego rodzaju preparatów (proszki, tabletki, kapsułki). Poszczególne frakcje błonnika pokarmowego pozwalają zwalczać problem zaparć, a także obniżają poziom glukozy
i cholesterolu w surowicy krwi. Pytanie, czy musimy przyjmować suplement diety, aby zrealizować zalecaną dzienną podaż błonnika (> 25 g) ? Nie jest to konieczne, ponieważ błonnik występuje w szeregu naturalnych produktów spożywczych, takich jak: pełnoziarniste produkty zbożowe (płatki owsiane, kasza gryczana, bulgur, komosa ryżowa), orzechy, nasiona (lnu, chia, babki płesznik), pestki (dyni, słonecznika), warzywa i owoce (np. brokuły, brukselka, seler, śliwki, jabłka, granat). Przykładowe produkty charakteryzujące się wyższą
i niższą zawartością błonnika pokarmowego zostały przedstawione na rycinie 2.

 Rycina 2. Produkty spożywcze charakteryzujące się wyższą i niższą zawartością błonnika pokarmowego.

Witamina D3

Witamina D3 oprócz powszechnie znanego oddziaływania na układ kostny, wpływa również na pracę wielu układów i narządów. Wynika to z  plejotropowego działania witaminy D3. Jej odpowiednie dostarczanie będzie istotne w kontekście profilaktyki chorób układu sercowo-naczyniowego, nowotworowych czy układu nerwowego (w tym depresji). Dodatkowo, niedobór witaminy D3 może odgrywać rolę w rozwoju autoimmunologicznego zapalenia tarczycy (choroba Hashimoto), dlatego tak ważna jest prawidłowa jej podaż. Warto pamiętać, że populacyjne niedobory witaminy D są niezwykle powszechne i większość ludzi wymaga suplementacji diety wspomnianą witaminą. W celu dokładnego określenia statusu witaminy D w organizmie, warto zbadać jej stężenie w surowicy krwi. Uzyskane wyniki można zinterpretować w następujący sposób:

Stężenie witaminy D w surowicy krwi [ng/ml]	Interpretacja
< 10	Niedobór
10 – 30	Poziom niewystarczający
30 – 100	Poziom wystarczający
> 100	Toksyczność

Zalecane dawki witaminy D dla osób dorosłych w populacji polskiej to 800 – 2000 IU/dzień. W przypadku osób z nadmierną masą ciała, zapotrzebowanie tkanek na witaminę D jest większe i zalecana dawka suplementacyjna wynosi 1600 – 4000 IU/dzień.

Pyłek pszczeli

Pyłek pszczeli jest to pyłek kwiatowy w formie obnóży (kulki pyłku kwiatowego, wymieszane z miodem, śliną pszczół lub nektarem). Pyłek pszczeli podobnie jak inne produkty pszczele cechują się dużymi właściwościami zdrowotnymi. Wśród działań bioterapeutycznych pyłku pszczelego można wyróżnić:

• Działanie antybiotyczne i antybakteryjne
• Działanie regenerujące istotne dla osób wyniszczonych i niedożywionych w okresie rekonwalescencji
• Wspomaganie układu odpornościowego – przyspiesza leczenie zakażeń
• Działanie odtruwające – wspomaganie funkcji wątroby
• Działanie odżywcze – posiada wysoką wartość żywieniową i reguluje procesy trawienne

Pyłek pszczeli jest zalecany jako uzupełnienie diety dla pacjentów z łuszczycą, nadciśnieniem tętniczym krwi, miażdżycą, chorobami układu oddechowego, przewodu pokarmowego i wydzielania wewnętrznego. Zaleca się go również u osób z niedokrwistością oraz w czasie rekonwalescencji w przebytej chorobie nowotworowej. W celach terapeutycznych wskazana jest kuracja miesięczna, która polega na codziennym przyjmowaniu pyłku w ilości od 1 g, stopniowo dochodząc do 35 g na dzień. W kuracjach wielomiesięcznych, przykładowo w okresie jesienno-zimowym zaleca się nie więcej niż 20 g pyłku pszczelego dziennie. Przerwa w stosowaniu pyłku powinna trwać około 3 miesięcy. Pyłek pszczeli jest bezpiecznym i niezwykle odżywczym suplementem diety.

Pozostałe przykłady suplementów diety

Suplementy diety	Wpływ na organizm
Preparaty białkowe i inne wpływające na syntezę białka ustrojowego – tauryna, arginina, metionina, glutamina, kreatyna	Wpływ na przyrost masy mięśniowej; nasilenie procesów syntezy białka ustrojowego
Suplementy wspomagające odchudzanie: chitosan, l-karnityna, guma guar, chrom, kofeina, babka jajowata, błonnik pokarmowy	Wpływ na redukcję masy ciała; zwiększanie uczucia sytości
Witamina C, składniki mineralne, probiotyki, polifenole, produkty pszczele	Wspomaganie układu odpornościowego
Glikozamina, chondroityna	Wspomaganie układu ruchu
Antyoksydanty, polifenole, lecytyna, koenzym Q10	Opóźnienie procesów starzenia się ustroju
Kofeina, inozytol, cholina, lecytyna, żeń-szeń, guarana, magnez, aminokwasy, cynk	Wzmacnianie układu nerwowego
Sterole i stanole roślinne, kwasy tłuszczowe omega-3, rutyna, resweratrol, ekstrakty z kwiatostanu głogu, liście miłorzębu japońskiego	Regulowanie pracy układu sercowo-naczyniowego
Koper włoski, rumianek, mięta pieprzowa, siemię lniane, kolendra, ekstrakt z karczocha, ostropest plamisty	Wzmacnianie układu pokarmowego
Karotenoidy (zeaksantyna, luteina), beta-karoten, borówka czernica	Wspomaganie prawidłowego procesu widzenia
Skrzyp polny, olej z ogórecznika, witaminy (A, E, B6, B2), wapń, kwasy EPA i DHA	Wpływ na stan włosów, skóry i paznokci
Witamina D, wapń	Zmniejszanie ryzyka osteoporozy

Stosując suplementy diety warto pamiętać o kilku zasadach:

• Upewnij się, że stosowanie suplementu diety jest uzasadnione
• Decyzję o suplementacji diety warto rozważyć ze specjalistą
• Warto wziąć pod uwagę, czy suplement diety faktycznie wykazuje działanie aktywne, co powinno być potwierdzone rzetelnymi i wiarygodnymi badaniami naukowymi
• Pamiętaj, że może zachodzić interakcja między składnikami suplementu a stosowanymi lekami. Dodatkowo, składniki różnych suplementów diety również mogą wchodzić ze sobą w interakcje powodując występowanie działań niepożądanych

Bibliografia:

1. Jarosz M. Suplementy diety a zdrowie. PZWL, Warszawa, 2018.
2. Habryka C. Pylek pszczeli produktem pracy pszczół. Bioprodukty – pozyskiwanie, właściwości i zastosowanie w produkcji żywności. Wydział Nauk o Żywności i Żywieniu, Uniwersytet Przyrodniczy, Poznań, 2016.
3. Materac M, Marczyński Z, Bodek KH. Rola kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6 w organizmie człowieka. Broamt Chem Toksykol 2013;2:225-233.
4. Jarosz M. (red). Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, 2017.