Ból nowotworowy to szerokie określenie bólu towarzyszącego chorobie nowotworowej. W Polsce ból ten odczuwa około 0,5% populacji. Około 50% pacjentów doświadcza go na wczesnym etapie choroby, jednak w miarę postępowania nowotworu liczba ta rośnie do 75%. W sytuacji przerzutów do kości ból odczuwa 100% chorych. Ból jest skutkiem obecności nowotworu, przyczyniają się do niego również negatywne emocje towarzyszące chorobie, może być także wynikiem zastosowane leczenia. U niektórych osób trwa on latami, obniżając drastycznie jakość życia i powodując zaburzenia nastroju, takie jak depresja. Warto podkreślić, że czasami pacjenci z rozpoznaniem nowotworu zakładają, że w ich sytuacji najważniejsze jest leczenie samej choroby, a ból jest nieuniknionym jej objawem. W efekcie nie wspominają nawet o nim lekarzowi, co z kolei powoduje niepotrzebne cierpienie. Rozpoznania bólu w chorobie nowotworowej dokonuje się na podstawie wywiadu z pacjentem. Ustala się zarówno jego przyczynę, jak i mechanizm jego utrzymywania się. W poszukiwaniu źródła bólu nowotworowego najważniejsze jest sprecyzowanie czy bezpośrednią przyczyną bólu jest sama choroba czy też obecne są jeszcze inne przyczyny.
Wyróżniamy kilka rodzajów bólu nowotworowego:
a) bóle spowodowane chorobą nowotworową
Ból w chorobie nowotworowej może być spowodowany przede wszystkim samą obecnością guza, zarówno pierwotnego jaki i przerzutowego. Guz przyczynia się do odczuwania bólu na dwa sposoby: bezpośrednio przez naciekanie tkanek oraz pośrednio, uciskając sąsiadujące tkanki i narządy i powodując tym samym ich niedokrwienie. Do grupy tej zalicza się również zespoły bólowe spowodowane przerzutami do kości, układu nerwowego, klatki piersiowej oraz jamy brzusznej. W przypadku tego rodzaju bólu głównym sposobem leczenia przeciwbólowego jest radioterapia. Stosowane są również metody chirurgiczne, chemioterapia oraz leczenie hormonalne. Jednocześnie oczywiście podawane są leki przeciwbólowe.
b) bóle spowodowane leczeniem przeciwnowotworowym
Leczenie przeciwnowotworowe to częsta przyczyna bólu przewlekłego u pacjentów. Zalicza się do niego m.in. bóle będące wynikiem uszkodzenia nerwów podczas operacji czy przetrwałe bóle okolicy blizny, jak również bóle po chemio- czy radioterapii. Specyficznym rodzajem tego bólu są bóle poamputacyjne i fantomowe. Mogą one pojawić się po operacji usunięcia właściwie każdego narządu lub jego części. W bólach powstałych w wyniku leczenia przeciwnowotworowego rzadko stosowane jest leczenie przyczynowe, zatem nacisk kładzie się na leczenie objawowe, czyli uśmierzenie bólu.
c) bóle powiązane z chorobą nowotworową
Chorzy na nowotwór złośliwy nierzadko borykają się z różnymi dolegliwościami somatycznymi, takimi jak wyniszczenie organizmu, infekcje czy konieczność leżenia w łóżku. Powodują one liczne bóle, będące bezpośrednim wynikiem danej dolegliwości (np. odleżyny i bóle mięśni spowodowane unieruchomieniem w łóżku). Bóle powiązane z chorobą nowotworową leczone są przyczynowo.
d) bóle koincydencyjne
Bólami koincydencyjnymi określa się zespoły bólowe, które nie są powiązane z chorobą nowotworową, jednak są odczuwane przez osobę, u której rozpoznano nowotwór. Są to np. bóle głowy czy brzucha. Leczenie opiera się na znalezieniu i wyeliminowaniu przyczyny bólu.
Podział bólu według J. Bronica (1990; źródło: Dobrogowski i Wordliczek, 2004)
| Ostry ból związany z nowotworem | Ból niezwiązany z nowotworem |
| – ostry ból bezpośrednio związany z nowotworem- ostry ból związany z leczeniem przeciwnowotworowymostry ból związany z efektami choroby przewlekłej | – ostry ból spowodowany inną chorobą lub urazem- ból przewlekły niezwiązany z nowotworem |
| Przewlekły ból związany z nowotworem | Ból w terminalnej fazie nowotworu |
| – przewlekłe bóle spowodowane nowotworem- przewlekłe bóle spowodowane leczeniem przeciwnowotworowym- paranowotworowe przewlekłe zespoły bólowe | – przewlekły ból powstający w wyniku progresji choroby nowotworowejostry ból (np. złamania patologiczne, bóle kolkowe) |
Do bólu w chorobie nowotworowej zalicza się również tzw. bóle przebijające. Występują one u około 70% chorych i polegają na odczuwaniu nagłego, szybko wzmagającego się bólu. Doświadczają go chorzy leczeni opioidami, którzy na skutek leczenia nie odczuwają już bólu podstawowego, jednak borykają się właśnie z napadami bólów przebijających. Trwają one krótko, do 30 minut, jednak charakteryzują się znacznym nasileniem. Leczenie polega na podaniu odpowiedniej dawki środka przeciwbólowego o natychmiastowym uwalnianiu oraz krótkim czasie działania.
Na leczenie bólów towarzyszących chorobie nowotworowej składają się zawsze: podawanie środków przeciwbólowych (dopasowywanych zgodnie z zasadami drabiny analgetycznej) oraz stosowanie metod uzupełniających (np. leki adjuwentowe, blokady czy neurolizy). Ponadto celem ich stosowania jest ograniczenie przyjmowania analgetyków. Leczenie bólu chorych na nowotwór przebiega równocześnie z leczeniem samej choroby, jednakże sytuacja ta zmienia się w przypadku silnego zaawansowania choroby. Kiedy leczenie przyczynowe zostaje zaniechane nadrzędnym celem personelu medycznego jest uśmierzenie bólu chorego i podniesienie jakości jego życia. Podstawową zasadą jest redukowanie natężenia bólu przy jak najmniejszej uciążliwości leczenia.
Należy pamiętać jednak o tym, że istnieje wiele sposobów, które wspierają leczenie farmakologiczne albo w przypadku mniejszego nasileniu bólu – mogą je zastąpić. Zaliczamy do nich metody wykorzystujące różne technologie medyczne tzw. techniki nieinwazyjne oraz metody oparte na psychoterapii i relaksacji.
Nieinwazyjne metody leczenie bólu
- Techniki neuromodulacyjne
Metody te polegają na zmianie wrażliwości tych neuronów, które uczestniczą w przewodzeniu sygnału bólowego. Zalicza się do nich techniki elektrostymulacyjne, wibrację i akupunkturę.
- zewnętrzna stymulacja przezskórna nerwów (TENS)
To najpowszechniejsza metoda neuromodulacyjna. Jest ona bardzo prosta, jednocześnie zaś ma wysoką skuteczność. Często stosowana jest w zmniejszaniu bólu pooperacyjnego. O skuteczności tej metody decyduje rodzaj używanych elektrod oraz sposób i miejsce ich mocowania. Wskazania do skorzystania z TENS to zarówno ból ostry, jak i przewlekły. Metoda ta bywa stosowana samodzielnie lub jako element interdyscyplinarnej terapii bólu. Do objawów niepożądanych zalicza się najczęściej reakcje skórne, takie jak odczyny alergiczne, oparzenia czy obrzęki. Przeciwwskazania to m.in. ciąża, padaczka oraz wszczepiony rozrusznik serca.
b) wibracja
Metoda ta zaliczana jest do technik masażu klasycznego, podczas którego przy użyciu aparatu wibracyjnego, bądź ręki przekazuje się tkankom drgania mechaniczne. Amplituda tych drgań jest mała, jednak znaczna jest ich częstotliwość. Wyróżnia się wibracje: labilne, stabilne, pionowe, podłużne i poprzeczne. Istotą tej metody jest m.in. zmniejszenie pobudliwości nerwowej pacjenta, zmniejszenie obrzęków oraz obniżenie natężenia odczuwanego przez niego bólu. Terapię tę stosuje się zarówno w bólach ostrych, jak i przewlekłych zespołach bólowych, np. mięśniowo-szkieletowych.
c) akupunktura
Akupunktura to tradycyjna technika wschodnia, polegająca na wkłuwania cienkich, metalowych igieł w ciało pacjenta, w miejscach, gdzie znajdują się tzw. punkty akupunkturowe. Aby zabieg ten wykonywany był poprawnie niezbędna jest dokładna znajomość topografii tych punktów. Inne sposoby stymulacji punktów akupunkturowych to: akupresura (ucisk), bańki, moxa (ogrzewanie), laseropunktura (stymulacja prądem), elektroakupunktura (stymulacja laserem). Niezwykle istotne jest to, że akupunktura to technika bardzo bezpieczna, nie powodująca skutków ubocznych, poza drobnymi reakcjami skórnymi, takimi jak zaczerwienienie czy zasinienie. Metodę tę stosuje się w leczeniu bólów ostrych i przewlekłych zespołów bólowych.
- Fizjoterapia i kinezyterapia
W leczenie bólu wykorzystuje się również czynniki fizyczne (np. wysoka, bądź niska temperatura), metody manualne czy też związane z gimnastyką leczniczą. Wśród technik tych do najczęstszych należą termoterapia, czyli wykorzystanie ciepła do obniżenia napięcia mięśniowego, czego efektem jest działanie przeciwbólowe. Kolejną techniką jest krioterapia, polegająca na wykorzystaniu przeciwbólowego, przeciwgorączkowego oraz przeciwzapalnego działania bardzo niskich temperatur. Do zabiegów fizykoterapeutycznych zalicza się również laseroterapię (użycie fal świetlnych), elektroterapię (użycie prądu stałego), masaż, wyciąg leczniczy oraz gimnastykę leczniczą.
Skutki bólu przewlekłego są niezwykle dotkliwe i wpływają negatywnie na sferę fizyczną, psychiczną oraz społeczną. Zarówno w terapii samego bólu, jak i w pomocy w problemach wynikających z jego odczuwania powszechnie stosuje się różne metody psychologiczne. Część pacjentów bardzo chętnie korzysta z pomocy psychologa, jednak niektóre osoby mogą mieć obawy związane ze spotkaniem z nim. Najczęściej wynikają one z błędnych przekonań, np. o tym, że z psychoterapii korzystają tylko osoby chore psychiczne, bądź o tym, że skierowanie do psychologa oznacza niewiarę lekarzy czy otoczenia w to, że ból jest somatyczny, czyli „prawdziwy”. Ważne jest, aby mieć świadomość, że na ból wpływają zarówno czynniki fizyczne, psychiczne, jak i społeczne, a kontakt z psychologiem umożliwia dokonanie oceny wpływu poszczególnych czynników. Efektem takiego spotkania jest podjęcie optymalnego sposobu leczenia zarówno bólu, jak i konsekwencji psychospołecznych z niego wynikających. Do najczęstszych psychoterapeutycznych technik radzenia sobie z bólem należą: oddziaływanie psychospołeczne, terapia poznawczo – behawioralna, terapia psychodynamiczna, techniki relaksacyjne, hipnoza. Poniżej przedstawione są wybrane z nich.
3.1 psychoterapia poznawczo-behawioralna
W terapii tej nacisk kładzie się na sposób myślenia pacjenta, jego doznania sensoryczne i emocjonalne, poczucie kontroli nad bólem oraz wpływ środowiska na sytuację pacjenta. Terapeuta staje się trenerem, zaś rolą pacjenta jest aktywny udział w ćwiczeniach planowanych i omawianych wspólnie z terapeutą. Podczas spotkań pacjent uświadamia sobie jak negatywne myślenie i emocje wpływają na jego zachowanie, poziom odczuwania bólu i pozostałe reakcje fizjologiczne. Następnie wraz z terapeutą pracuje nad wprowadzeniem zmian, mających podnieść jakość jego życia. Terapia prowadzona jest we współpracy z zespołem rehabilitacyjnym, bowiem jej celem jest również poprawa sprawności fizycznej pacjenta. Natężenie bólu podczas terapii może ulec zmniejszeniu, jednakże nie jest to głównym celem terapii. Praca podczas spotkań z psychologiem ma na celu: zmianę postrzegania bólu, aby jego odczuwanie nie obniżało tak silnie jakości życia, zdobycie wiedzy o sposobach radzenia sobie z bólem, zwiększenie aktywności w życiu codziennym oraz aktywności fizycznej pomimo doznawania bólu, nabycie umiejętności dostrzegania związków pomiędzy myślami, emocjami i zachowaniem, jak również umiejętności zmiany swojego zachowania na bardziej adaptacyjne. Ponadto praca dotyczy zwiększania poczucia sprawczości i wiary we własne możliwości, integracji nabytej wiedzy i technik radzenia sobie w celu zapobiegania pojawieniu się problemów w przyszłości oraz skutecznego radzenia sobie z nimi, jeśli już będą miały one miejsce.
3.2 psychoterapia racjonalna
Terapia ta odwołuje się do racjonalnego myślenia pacjenta. Podczas spotkań z psychologiem pacjent bada zależności psychosomatyczne, które mają znaczenia dla poziomu odczuwania przez niego bólu. Zyskuje również wiedzę o zależnościach pomiędzy swoim zachowaniem i sposobem myślenia, a dolegliwościami związanymi ze stanem zdrowia (Kratochvil, 2003). W terapii tej zakłada się, że nieracjonalny sposób myślenia – zarówno negatywny, jak i pozytywny – mogą mieć niekorzystny wpływ na samopoczucie pacjenta oraz na natężenie jego dolegliwości. Dąży się w niej zatem do sposobu zmiany myślenia na taki, który jest dla pacjenta wspierający i pomocny. Aby móc to uczynić konieczne jest uświadomienie sobie stanu obecnego, a następnie przeformułowanie sposobu myślenia na myślenie zdrowe i racjonalne. Bardzo ważnym czynnikiem jest systematyczność pracy, która umożliwia wyrobienie nowego nawyku myślenia. Celem terapii jest również utrwalenie osiągniętych rezultatów oraz przygotowanie pacjenta do stosowania podejścia racjonalnego w przyszłości. Spotkania terapeutyczne zmniejszają niepokój pacjenta, działając uspokajająco oraz pomagając mu nauczyć się, jakie czynniki zmniejszają, a jakie zwiększają odczuwanie przez niego bólu.
3.3 terapia behawioralna
Podczas terapii behawioralnej pacjent wspólnie z terapeutą analizuje wszystkie czynniki, które mogą mieć wpływ na nasilenie się, bądź obniżenie poziomu odczuwania bólu. W analizie takiej uwzględnia się nie tylko czynniki osobowościowe pacjenta, ale również jego sytuacje społeczną oraz rodzinną. Celem spotkań jest uświadomienie sobie wpływu sytuacji rodzinnej i społecznej na odczuwanie bólu, zrozumienie zasad warunkowania reakcji fizjologicznych oraz analiza czynników wzmacniających zachowania bólowe. Ponadto w pracy dąży się do zwiększenia aktywności społecznej, fizycznej, a jeśli jest taka potrzeba również zawodowej i odzyskania poczucia kontroli nad swoim ciałem. Jeśli zachodzi taka konieczność spotkania mogą odbywać się w gronie rodzinnym (np. w sytuacji trudności małżeńskich).
3.4 trening relaksacyjny
Odczuwanie bólu wiąże się z silnym napięciem psychicznym oraz fizycznym – mięśniowym oraz trzewiowym. W efekcie długotrwałego odczuwania bólu równowaga pomiędzy stanem rozluźnienia a napięcia zostaje zaburzona. Celem relaksacji jest odzyskanie tej równowagi poprzez obniżenie napięcia mięśniowego całego ciała, z jednoczesnym zwiększeniem poczucia komfortu fizycznego i psychicznego, określanego jako stan relaksu. Osiąganie takiego stanu, zwłaszcza przy doświadczaniu bólu przewlekłego, nie następuje od razu – wymaga regularnych ćwiczeń i praktykowania wybranego rodzaju treningu relaksacyjnego. Do dwóch najpopularniejszych należą trening autogenny Schulza oraz relaksacja metodą Jacobsona.
3.5 biofeedback
Biofeedback to inaczej biologiczne sprzężenie zwrotne, czyli dostarczanie pacjentowi informacji zwrotnych o funkcjonowaniu jego organizmu. W terapii biofeedbackiem pacjent koncentruje się zatem na doznaniach swojego ciała, a następnie uczy się je kontrolować. Praca taka odbywa się przy wsparciu specjalistycznej aparatury, dzięki której pacjent może taką informację zwrotną o swoim organizmie otrzymać. Odpowiednio zaprojektowany sprzęt wykrywa reakcje biologiczne, a następnie przetwarza je w łatwy do odebrania sygnał, np. świetlny lub dźwiękowy. Kolejnym krokiem jest uczenie się przez pacjenta oddziaływania na własny organizm. Technika ta umożliwia zmianę ciśnienia krwi, wpływanie na częstość bicia serca, modulowanie częstości oddechu, temperatury oraz napięcia mięśni, wpływanie na aktywność mózgu. Najbardziej powszechnymi rodzajami biofeedbacku są:
- termiczny (oparty na czujnikach ciepła umocowanych na palcach ręki)
- elektromiograficzny (bazujący na napięciu mięśniowym, badanym przez czujniki umieszczone w wybranych obszarach mięśniowych, wychwytujące elektryczne sygnały)
- elektroencefalograficzny (inaczej neurofeedback; oparty o fale emitowane przez mózg odbierane za pomocą elektrod podłączanych w różnych miejscach skóry czaszki)
3.6 hipnoterapia
W metodzie tej wykorzystuje się tzw. sugestie hipnotyczne, czyli polecenia przekazywane pacjentowi w trakcie stanu hipnotycznego. Sugestie te mogą odnosić się np. do odwrócenia uwagi od bodźca bólowego, wyobrażenia sobie bolącego obszaru ciała jako drewnianego, metalowego lub zupełnie nie połączonego z resztą ciała, bądź wyobrażenie sobie, że umysł oddziela się od ciała i udaje się w jakieś relaksujące miejsce, gdzie nie mając kontaktu z organizmem nie czuje bólu. Naukowcy wciąż nie mają pewności, jaki mechanizm decyduje o skuteczności hipnozy. Część z nich przypisuje uzyskiwane efekty głównie działaniu sugestii, inni zaś zakładają oddziaływanie na poziomie centralnego układu nerwowego.
Istnieje też wiele technik, dzięki którym sam możesz sobie pomóc:
Techniki relaksacyjne
Relaksacja nie jest tym samym, co bycie zrelaksowanym. Aby się zrelaksować wystarczy obejrzeć film czy pójść na spacer. Jednak, aby wprowadzić się w stan relaksacji konieczne jest uzyskanie stanu równowagi oraz wyciszenie umysłu i ciała. Stosowanie technik relaksacyjnych skutkuje obniżeniem napięcia mięśniowego w ciele, zmniejszeniem poziomu pobudzenia układu nerwowego oraz poprawą samopoczucia poprzez uwolnienie w organizmie endorfin. Wszystkie te czynniki składają się na przeciwbólowe działanie treningów relaksacyjnych. Ich naukę możesz rozpocząć kupując płyty z nagraniem, zawierającym instrukcję i wyciszającą muzykę w tle. Jest to dobry sposób dla osób, które nigdy wcześniej nie próbowały treningów relaksacyjnych, jednakże płyta taka nie jest konieczna. Aby uzyskać jak największy efekt konieczne jest stosowanie technik relaksacyjnych codziennie przez minimum 20 minut. Za każdym razem przed rozpoczęciem sesji przygotuj odpowiednio otoczenie – wyłącz telewizor, radio i głos w telefonie, zamknij okna, jeśli dochodzi zza nich hałas z ulicy. Poinformuj domowników, że będziesz potrzebował teraz ciszy i spokoju. Do relaksacji wybierz raczej pozycję siedzącą lub półsiedzącą, ponieważ w pozycji leżącej możesz zasnąć. Istnieje kilka rodzajów technik, jednakże efekt korzystania z nich jest taki sam – rozluźnienie ciała i obniżenie poziomu negatywnych emocji, np. lęku czy stresu.
a) oddychanie przeponowe
W praktykowanej od tysięcy lat medycynie Wschodu głębokie oddychanie stanowi powszechną metodę terapeutyczną. Kiedy jesteśmy zestresowani nasz oddech staje się płytki, szybki i nierówny. Oddychamy jedynie górną częścią płuc. Prowadzi to do zmniejszenia ilości dostarczanego do organizmu tlenu. Przeponowy oddech polega na wypełnianiu powietrzem całej piersi tak, aby brzuch lekko się uniósł. Prowadzi to do pogłębienia i wyrównania oddechu i pobierania większej ilości tlenu, który jest bardzo potrzebny do regeneracji uszkodzonych tkanek. Dodatkową korzyścią jest złagodzenie napięcia mięśni klatki piersiowej i brzucha. Ponieważ oddech taki jest charakterystyczny dla stanu relaksu to twój organizm po paru minutach zaczyna się rozluźniać i uspokajać.
b) trening autogenny Schulza (przykładowa instrukcja)
Usiądź w wygodnej pozycji, nie krzyżuj nóg ani ramion, a stopy ułóż tak, aby całą powierzchnią dotykały podłogi. Skup się na oddechu przez proste powtarzanie ‘wdech’ – gdy wdychasz powietrze i ‘wydech’ kiedy robisz wydech. Oddychaj swobodnie, w naturalny dla siebie sposób. Skoncentruj się na tym, co dla ciebie ma głęboki sens, co daje ci radość, poczucie spełnienia; cokolwiek, co jest piękne i odświeżające w danym momencie. Pomyśl, że czujesz się dobrze i jesteś odprężony. Następnie skoncentruj się na swojej lewej stopie. Wyobraź sobie, jak z każdym oddechem odżywczy tlen napływa do wszystkich komórek twojej stopy, która powoli staje się coraz cieplejsza i coraz cięższa. Poczuj, jak cała stopa staje się rozluźniona, zrelaksowana i jak przepływa przez nią przyjemne ciepło. Teraz skoncentruj się na swojej lewej łydce… (przejdź przez kolejne partie ciała, obie nogi, obie ręce, brzuch, klatkę piersiową, plecy, kark, głowę i mięśnie twarzy; staraj się pamiętać o regularnym, świadomym oddechu). Poczuj, jak całe twoje ciało jest przyjemnie rozluźnione i zrelaksowane. Poczuj błogość, która ogarnęła wszystkie twoje mięśnie Następnie spokojnie wróć myślami i świadomością z powrotem do pokoju, w którym się znajdujesz, stań się bardziej świadom światła i wszystkiego, co cię otacza. Kiedy będziesz już gotów otwórz oczy.
c) relaksacja metodą Jacobsona (przykładowa instrukcja)
Usiądź w wygodnej pozycji, nie krzyżuj nóg ani ramion, a stopy ułóż tak, aby całą powierzchnią dotykały podłogi. Zacznij spokojnie, równomiernie oddychać. Następnie napnij mięśnie swojej prawej stopy, podkurcz palce i unieś stopę lekko do góry. Wytrzymaj przez chwilę to napięcie, a następnie powoli i łagodnie je rozluźnij. Zdaj sobie sprawę z różnicy między napięciem i rozluźnieniem. Odczuj przyjemny spokój i ciepło w stopie. Następnie skoncentruj się na swojej prawej łydce (przejdź przez kolejne partie ciała, obie nogi, obie ręce, brzuch, klatkę piersiową, plecy, kark, głowę i mięśnie twarzy; staraj się nie wstrzymywać oddechu w momencie napinania mięśni). Kiedy przeszedłeś już przez wszystkie partie mięśni weź głęboki wdech, zatrzymaj go licząc w myślach do 5. Następnie powoli wypuszczaj powietrze. Ponownie weź głęboki wdech, zatrzymaj go licząc w myślach do 5 i powoli wypuszczaj powietrze. Zwróć uwagę na pojawiające się odprężenie. Twoje ciało jest rozluźnione. Oddychasz całkowicie swobodnie, twoje ciało jest przyjemnie ociężałe, a ty zrelaksowany. Wróć świadomością z powrotem do pokoju, w którym się znajdujesz, stań się bardziej świadom światła i wszystkiego, co Cię otacza. Kiedy będziesz już gotów otwórz oczy.
- masaż – przynosi więcej korzyści aniżeli tylko łagodzenie bólu masowanych mięśni. Terapia za pomocą masażu zmniejsza poziom odczuwanego bólu w wielu schorzeniach, takich jak choroba Parkinsona, udar, zapalenie stawów, fibromialgia czy dystrofia mięśniowa. Ponadto poprawia usuwanie produktów ubocznych przemiany materii, zwiększa dopływ składników odżywczych do tkanek ciała i poprawia krążenie w całym organizmie.
- Sen – łatwiej jest poradzić sobie z bólem, gdy jest się wypoczętym, niż gdy jest się wyczerpanym brakiem snu. Sen stanowi zatem naturalną terapią przeciwbólową. Jeśli ból uniemożliwia spokojny sen zaleca się robienie krótkich drzemek w ciągu dnia zawsze kiedy poczujemy zmęczenie i senność. Przez pójściem do łóżka wywietrz pokój, wyłącz wszystkie urządzenia grające i zgaś światła w mieszkaniu. Na 2-3 godziny przed położeniem się raczej nic już nie jedz, a jeśli będziesz bardzo głodny wybierz jakiś lekki produkt, owoc lub warzywo.
- Ciepła kąpiel – pomoże ci skutecznie zredukować napięcie mięśniowe, powodując tym samym zmniejszenie natężenia bólu. Dodatkowym czynnikiem redukującym ból jest w tym wypadku temperatura – ciepło to bodziec powszechnie stosowany w obniżaniu nasilenia bólu. Ponadto relaks związany z kąpielą może poprawić samopoczucie.\
- Aromaterapia – niektóre składniki olejków aromaterapeutycznych są w stanie przekraczać barierę krew-mózg i zwiększyć przepływ tlenu do mózgu. Ten dodatkowy tlen zwiększa poziom twojej energii, poprawia funkcjonowanie układu odpornościowego, koncentrację, uwagę i zwiększa poziom pozytywnych emocji. Szczególne działanie wykazuje tutaj olejek z kadzidłowca i drzewa sandałowego. Olejki możesz stosować zarówno w postaci kominków, jak i nosząc przy sobie chusteczkę, na którą zaaplikujesz wcześniej kilka kropel.
- Wsparcie społeczne – pozytywny kontakt z innymi ludźmi może być wspaniałym lekarstwem. W otoczeniu bliskich osób łatwiej jest mieć dobry humor, śmiać się i żartować. Poczucie, że mamy wokół siebie osoby, które nas wspierają i troszczą się o nas może skutecznie zmniejszać dolegliwości bólowe (Skevington, 2004). Wsparcie może stanowić dla nas najbliższa rodzina, ale również lekarze, psychologowie czy fizjoterapeuci. Niezwykle dobroczynny wpływ może mieć kontakt z osobami, które są w podobnej sytuacji do naszej. Poszukaj grup wsparcia dla osób, borykających się z bólem przewlekłym, albo z chorobą tą, co ty. Możesz zyskać nie tylko oparcie w sferze emocjonalnej i psychicznej, ale również poznać nowe sposoby radzenia sobie z bólem, które okazały się skuteczne w przypadku innych osób. Ponadto będziesz miał okazję zadbać o swoją aktywność społeczną i nawiązać nowe znajomości.
Techniki umysłowe:
- Przekształcanie znaczenia bodźca na przeciwności losu możemy patrzeć z co najmniej dwóch stron – traktując je jako ciężkie problemy nie do przezwyciężenia lub jako wyzwania, którym jesteśmy w stanie prędzej czy później sprostać. Pierwsze spojrzenie sprawia, że nasza motywacja do działania jest niewielka. Nie czujemy, że mamy kontrolę nad sytuacją, a poziom stresu i lęku zwiększa się. Druga perspektywa wzbudza pozytywne emocje, takie jak zaangażowanie, nadzieja, mobilizuje do działania i pomaga w odzyskaniu poczucia kontroli nad swoim życiem. Walka z przewlekłym bólem jest trudna i długotrwała, ale potraktowanie jej jak wyzwania może dodać ci nowych sił i energii. U osób, które traktują swoje problemy zdrowotne w kategorii wyzwań obserwuje się mniejsze dolegliwości fizyczne oraz wyższą jakość życia (Greenwood, Thurston, Rumble, Waters, Keefe, 2003). Spróbuj zacząć wykorzystywać taki nowy sposób myślenia każdego dnia. Ułatwi ci to zastosowanie tzw. pracy z przekonaniami. Polega ona na zastępowaniu myśli negatywnych myślami zdrowymi. Pamiętaj jednak – zdrowe myślenie nie oznacza myślenia pozytywnego. Jeśli zaczniesz mówić sobie, że ból z pewnością jutro minie, a tak się nie stanie rozczarowanie może być bardzo przykre i spowodować znaczny spadek nastroju. Myślenie zdrowe to myślenie racjonalne, oparte na faktach. Jeśli dotychczas codziennie myślisz o tym, że twój ból trwał będzie wiecznie i zniszczy ci całe życie to z pewnością nie opierasz się na faktach. Nikt nie jest w stanie przewidzieć na 100%, co będzie jutro i czy twój ból zostanie uleczony. Przeformułuj zatem tę ocenę sytuacji na taką, która nie będzie generowała tyle negatywnych emocji np. „Nie wiem, jak długo ból jeszcze będzie trwał, ale chcę zrobić i zrobię wiele, żeby zmniejszył się lub zniknął całkowicie”. Być może żywisz również przekonanie, że nie jesteś w stanie w żadnym stopniu opanować swojego bólu.
- praca z wyobraźnią – nasza wyobraźnia ma ogromną moc, z której możesz korzystać w każdej chwili dnia i nocy. Twoje myśli, wyobrażenia i to na czym się koncentrujesz mogą pomóc ci bardziej efektywnie radzić sobie z bólem. W każdym rodzaju pracy z wyobraźnią dobrze jest najpierw wprowadzić się w stan relaksu. Następnie możesz zastosować jedną z poniższych technik. Staraj się robić takie ćwiczenia nawet kilka razy dziennie, aby zwiększyć ich efektywność. Nasza wyobraźnia jest jak mięsień – trenowana regularnie działa lepiej. Pamiętaj też, że nie musisz kurczowo trzymać się poniższych wersji wizualizacji. Możesz uruchomić swoją kreatywność i wymyślić takie metody pracy z wyobraźnią, które będą najskuteczniejsze akurat w twoim przypadku.
Minimalnie inwazyjne metody leczenia bólu
Wśród metod tych wymienia się blokady neuronów lekami znieczulenia miejscowego oraz neurolizy neuronów, czyli odwracalne zabiegi destrukcyjne wykonywane na włóknach nerwowych. Do niszczenia neuronów podczas zabiegów neurolizy stosuje się najczęściej różne substancje chemiczne, ale również prąd elektryczny o wysokiej częstotliwości (termolezja) oraz niskie temperatury (kriolezja). Po zabiegu takim włókna nerwowe regenerują się w czasie kilku tygodni do kilku miesięcy. Blokady i neurolizy są stosowane zarówno w leczeniu bólu ostrego, jak i przewlekłego, jednakże mechanizm decydujący o tym, że są one skuteczne nie jest do końca poznany. Odczuwanie bólu przez dłuższy czas może m.in. spowodować zmiany neuropatologiczne. Jeśli blokada zostanie zastosowana zanim takie zmiany nastąpią może to zahamować rozwój bólu przewlekłego. Czasami skuteczna okazuje się już jednorazowa blokada. W praktyce blokady najczęściej stosowane są u pacjentów z bólem nienowotworowym, zaś neurolizy u pacjentów z bólem związanym z nowotworem.
Polecane strony:
- niebolsie.pl
- wygrajmyzbolem.pl
Baza poradni leczenia bólu: http://niebolsie.pl/gdzie-leczyc-bol/
Polecana lektura: Poradnik Pacjenta Nie Ból Się:
Bibliografia:
- Medycyna Bólu, Dobrogowski i Wordliczek, PZWL, 2004
- Terapie uzupełniające w leczeniu bólu, Ernst, Pittler, Wider, Dobrogowski, Wordliczek, Wrocław 2010
- Leczenie bólu, Dobrogowski, Wordliczek, PZWL, 2011
Redakcja: mgr Beata Ambroziewicz, absolwentka Zarządzania i Marketingu UW, ekspert organizacji pozarządowych
