Autor: amazonki

Artykuł powstał w ramach projektu  pt.: „Wydawnictwa dla Amazonek”,  który realizowany jest dzięki dofinansowaniu ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

„Choroba nowotworowa jako zdarzenie traumatyczne”

Autorka: Dr n. med. Marta Homa 

 

Zdarzenie traumatyczne jest pojęciem złożonym i budzącym liczne kontrowersje w literaturze psychologicznej oraz psychiatrycznej. Początkowo trauma definiowana była jako rodzaj stresora, który wykracza poza zakres typowych ludzkich doświadczeń, odróżniając się od codziennych trudności czy krytycznych wydarzeń życiowych. Badania jednak wykazały istotne różnice w tym, jak poszczególni ludzie przeżywają zdarzenia traumatyczne, a także to, że silnie stresujące wydarzenia nie są rzadkością. 

Słowo „trauma” pochodzi z języka greckiego i oznacza uraz zarówno psychiczny – wywołany silnym doświadczeniem emocjonalnym, jak i fizyczny – spowodowany działaniem siły zewnętrznej. Obecnie istnieją dwa główne sposoby ujmowania traumy: wąskie i szerokie. W wąskim ujęciu, trauma jest definiowana jako rodzaj ciężkiego stresora, który wiąże się z narażeniem na utratę życia lub poważne zranienie ciała, ma charakter nagły i niekontrolowany, i może dotyczyć wielu osób jednocześnie. Z kolei szerokie ujęcie traumy obejmuje wszelkie urazy psychiczne występujące na różnych etapach życia (kryzysy, konflikty, zagrażające życiu przewlekłe choroby somatyczne i psychiczne), które łączą się z ryzykiem wystąpienia emocjonalnych, poznawczych i społecznych zaburzeń. Takie rozumienie jest zbliżone do pojęcia sytuacji stresowej.

W klasyfikacjach zaburzeń psychicznych DSM-V i ICD-10 pojęcie traumy jest doprecyzowywane głównie w kontekście opisu zespołu stresu pourazowego (PTSD) i ostrej reakcji na stres (ASD). Ponadto w DSM-V kategoria diagnostyczna PTSD i ASD została przesunięta z grupy zaburzeń lękowych do grupy zaburzeń związanych z urazem lub stresorem, co podkreśla rolę zdarzenia traumatycznego jako czynnika etiologicznego.

Choroba nowotworowa w kontekście definicji traumy jest kwestią dyskusyjną. Początkowo, zgodnie z węższym ujęciem, mogła nie być klasyfikowana jako typowe zdarzenie traumatyczne, które kojarzy się z nagłymi, jednorazowymi wydarzeniami zagrażającymi życiu. Jednakże zgodnie z Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, zagrożenie zdrowia i życia stanowi właściwość, która pozwala uznać chorobę nowotworową za zdarzenie traumatyczne. Klasyfikacja ta sytuuje ostre choroby zagrażające życiu (np. zawał serca) w katalogu wydarzeń mogących wywołać ostrą reakcję na stres. Z perspektywy szerokiego ujęcia traumy, przewlekłe choroby somatyczne, w tym choroba nowotworowa, łączą się z ryzykiem wystąpienia emocjonalnych, poznawczych i społecznych zaburzeń. Proces diagnozy, leczenia, niepewność co do przyszłości, ból, zmiana funkcjonowania fizycznego i społecznego mogą wywoływać intensywny stres i poczucie bezbronności wobec zagrożenia. Zatem, coraz więcej publikacji klasyfikuje przewlekłe choroby, w tym nowotwory, jako zdarzenia traumatyczne. Podkreśla to indywidualny udział jednostki i jej „wrażliwości” w interpretacji doświadczanych zdarzeń. To, czy dane wydarzenie zostanie uznane za traumatyczne, zależy nie tylko od jego obiektywnych właściwości, ale także od subiektywnego doświadczenia i interpretacji osoby.

Za jedno z najpoważniejszych skutków zdarzenia traumatycznego uznaje się zespół stresu pourazowego (PTSD, ang. posttraumaticstress disorder). Zjawisko to znane jest od dawna, opisywano je już w starożytności. Termin PTSD został wprowadzony do klasyfikacji DSM-III w 1980 roku i jest do dziś powszechnie stosowany. Kryteria diagnostyczne PTSD według DSM-5 obejmują narażenie na śmierć lub groźbę śmierci, poważny uraz lub przemoc seksualną poprzez:

1. a) Bezpośrednie doświadczenie traumatycznego przeżycia.
2. b) Bycie naocznym świadkiem traumatycznych wydarzeń.
3. c) Uzyskanie informacji o traumatycznym przeżyciu bliskiej osoby (jeśli dotyczy śmierci lub zagrożenia śmiercią, musi wynikać z przemocy lub być przypadkowe).
4. d) Powtarzane lub bardzo duże narażenie na nieprzyjemne szczegóły traumatycznego wydarzenia (np. praca personelu ratowniczego).

Poza narażeniem na traumę, aby zdiagnozować PTSD, muszą występować objawy z następujących kategorii przez okres dłuższy niż miesiąc:

1. a)  Natrętne wspomnienia (Intruzje): nawracające i dręczące wspomnienia, sny, reakcje dysocjacyjne (flashbacki), nasilone cierpienie psychiczne lub reakcje fizjologiczne na sygnały przypominające traumę
2. b) Unikanie: unikanie wspomnień, myśli, uczuć lub czynników (ludzi, miejsc, rozmów) związanych z traumą
3. c) Negatywne zmiany w zakresie zdolności poznawczych i nastroju: trudności w zapamiętywaniu ważnych aspektów traumy, uporczywe negatywne przekonania o sobie, innych i świecie, zniekształcone postrzeganie przyczyn traumy prowadzące do obwiniania, utrwalone negatywne emocje, zmniejszone zainteresowanie aktywnościami, poczucie odseparowania od innych, trudności w wyrażaniu pozytywnych uczuć.
4. d) Zmiany w pobudliwości i reaktywności: drażliwość, wybuchy gniewu, nieprzemyślane lub autodestrukcyjne zachowania, nadmierna czujność, wzmożona reakcja na zaskoczenie, problemy z koncentracją, problemy ze snem

Objawy te muszą powodować znaczące klinicznie cierpienie lub upośledzenie funkcjonowania w różnych sferach życia. PTSD nie jest prostą konsekwencją urazu, a wiele osób doświadcza potencjalnie traumatycznych wydarzeń bez rozwoju tego zaburzenia. Początek PTSD może wystąpić w dowolnym momencie życia po ekspozycji na traumę, zwykle w ciągu trzech miesięcy, ale objawy mogą utrzymywać się wiele lat. Przebieg i nasilenie objawów mogą się różnić w czasie i między osobami.

W kontekście choroby nowotworowej, doświadczenie diagnozy, leczenia (często inwazyjnego i bolesnego), niepewność co do przyszłości, lęk przed nawrotem choroby, zmiana obrazu ciała i funkcjonowania mogą stanowić stresory traumatyczne i prowadzić do rozwoju PTSD u niektórych pacjentów.

Poza negatywnymi konsekwencjami pojawiającymi się w wyniku przeżycia zdarzenia traumatycznego takimi jak PTSD, osoba może doświadczyć pozytywnych zmian określanych traumatycznym wzrostem PTG.  Model Richarda Tedeschiego i Lawrence’a Calhouna wyjaśnia mechanizmy leżące u podłoża tych pozytywnych zmian. O wystąpieniu traumy decyduje nie tyle samo wydarzenie, ile sposób jego interpretacji oraz to, jak narusza istniejący system przekonań o świecie i o sobie. Wg Richarda Tedeschiego i Lawrence’a Calhouna potraumatyczny wzrost jest efektem poznawczego przetwarzania fundamentalnych założeń jednostki co do własnej osoby, świata i przyszłości. W wyniku tego procesu dochodzi do zmodyfikowania światopoglądu jednostki i

osiągnięcia zmian w takich obszarach jak :

1. a) percepcja siebie: dostrzeganie nowych możliwości, wzrost poczucia osobistej siły i kompetencji.
2. b) relacje interpersonalne: większe poczucie związku z innymi ludźmi, wzrost empatii i altruizmu, pogłębienie relacji.
3. c) filozofia życiowa: zmiana filozofii życia i priorytetów, większa wdzięczność za każdy dzień – większe docenianie życia, ponowne odkrywanie tego, co ważne.
4. d) duchowość: lepsze rozumienie problemów egzystencjalnych, wzrost poczucia sensu życia, wzrost religijności lub duchowości.

Potraumatyczny wzrost nie jest zatem prostą konsekwencją traumy, ale złożonym, nieuporządkowanym i rozciągniętym w czasie procesem, który może trwać miesiące, a nawet lata. W procesie tym mogą występować etapy zastoju czy cofania się, a pozytywnym zmianom towarzyszą powroty do obniżonego poziomu funkcjonowania. PTG jest zatem wynikiem wewnętrznej walki ze skutkami traumy, próby zrozumienia i włączenia jej w swoje życie. W kontekście choroby nowotworowej, pacjenci mogą doświadczyć potraumatycznego wzrostu poprzez przewartościowanie swojego życia, docenienie relacji z bliskimi, odkrycie w sobie siły do walki z przeciwnościami, czy pogłębienie swojej duchowości.

W pracy z osobami, które doświadczyły traumy, w tym z pacjentami onkologicznymi, kluczowe jest przestrzeganie kilku podstawowych zasad terapeutycznych. Zasady te mają na celu stworzenie bezpiecznego i wspierającego środowiska, które umożliwi pacjentowi przepracowanie traumatycznych doświadczeń i powrót do psychicznej równowagi.Wśród najważniejszych zasad wyróżnia się:

1. a) Zapewnienie bezpieczeństwa.

Jest to fundamentalny element w procesie pomagania osobom, które doświadczyły zdarzenia traumatycznego. Bezpieczeństwo obejmuje zarówno bezpieczeństwo fizyczne, czyli pewność, że nie wystąpi bezpośrednie zagrożenie, jak i bezpieczeństwo psychiczne, w którym pacjent nie czuje się krytykowany, upokarzany czy nierozumiany. Zapewnienie bezpieczeństwa pozwala pacjentowi stopniowo ograniczać mechanizmy obronne i otwarcie przetwarzać myśli i uczucia związane z traumą.

1. Zapewnienie stabilności.

Obejmuje stabilność życiową, czyli posiadanie niezbędnych zasobów społecznych i fizycznych, aby czuć się bezpiecznie i móc zaufać terapeucie, oraz stabilność emocjonalną, czyli pewien poziom równowagi psychicznej. 

1. Utrzymywanie pozytywnej i konsekwentnej relacji terapeutycznej.

Jakość relacji z terapeutą jest kluczowym predyktorem skuteczności terapii. Pacjent powinien czuć się akceptowany, lubiany i traktowany poważnie. Leczenie traumy często wiąże się z powrotem do bolesnych wspomnień, dlatego wsparcie i możliwość nawiązania kontaktu z terapeutą są niezwykle ważne.

1. Dostosowanie terapii do pacjenta.

Terapia ma większe szanse powodzenia, gdy jest dopasowana do indywidualnych cech i problemów pacjenta, uwzględniając różnice w objawach, współwystępujących problemach oraz tolerancji na interwencje psychologiczne.

1. Branie pod uwagę zagadnień związanych z płcią.

Doświadczenia traumatyczne mogą być przeżywane i wyrażane inaczej przez kobiety i mężczyzn ze względu na socjalizację ról płciowych. Terapeuta powinien być wrażliwy na te różnice i wspierać pacjenta w wyrażaniu pełnego zakresu uczuć.

1. Świadomość problemów socjokulturowych i wrażliwość na nie.

Reakcje pourazowe mogą różnić się w zależności od czynników socjokulturowych. Terapeuta powinien uwzględniać te różnice w procesie terapii

1. Monitorowanie i kontrola przeciwprzeniesienia. 

Terapeuta powinien być świadomy własnych reakcji emocjonalnych i poznawczych wobec pacjenta, które mogą być pod wpływem jego własnych doświadczeń. Kontrolowanie przeciwprzeniesienia jest ważne dla utrzymania obiektywnej i skutecznej terapii

1. Nadzieja.

 Wzbudzanie nadziei jest kluczowe w terapii traumy, ponieważ przeciwdziała beznadziei i rozpaczy często związanej z traumatycznymi doświadczeniami. Terapia powinna pomagać pacjentowi postrzegać traumę jako wyzwanie i ukazywać możliwości rozwoju oraz nadzieję na przyszłość.

Przestrzeganie tych podstawowych zasad tworzy fundament skutecznej terapii traumy, wspierając pacjenta w procesie zdrowienia psychicznego i integracji traumatycznych doświadczeń.

Podsumowując, choroba nowotworowa może być traktowana jako zdarzenie traumatyczne, szczególnie w szerokim ujęciu definicji traumy, ze względu na zagrożenie zdrowia i życia oraz potencjał wywołania silnego stresu i poczucia bezradności. W wyniku takiego doświadczenia, u niektórych osób może rozwinąć się zespół stresu pourazowego (PTSD), charakteryzujący się natrętnymi wspomnieniami, unikaniem, negatywnymi zmianami w nastroju i przetwarzaniu oraz nadmiernym pobudzeniem. Jednakże, doświadczenie traumy, jaką jest choroba nowotworowa, może również prowadzić do potraumatycznego wzrostu, objawiającego się pozytywnymi zmianami w percepcji siebie, relacjach z innymi i filozofii życia. Zrozumienie obu tych zjawisk jest kluczowe dla zapewnienia adekwatnego wsparcia psychologicznego osobom doświadczającym choroby nowotworowej. W tym kontekście efektywna terapia traumy opiera się na kilku podstawowych filarach: zapewnieniu bezpieczeństwa i stabilności pacjenta, budowaniu pozytywnej relacji terapeutycznej, indywidualnym dostosowaniu interwencji, uwzględniającym płeć oraz czynniki socjokulturowe, świadomym monitorowaniu przeciwprzeniesienia, a także wzbudzaniu nadziei na przyszłość. Takie podejście wspiera proces zdrowienia, uwzględniając zarówno trudności, jak i potencjał wzrostu, który może towarzyszyć doświadczeniu choroby nowotworowej.

 

Literatura:

1. Heszen, I., Sęk, H. (2007). Psychologia zdrowia. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN.
2. Lazarus, R. S., Folkman, S. (1984). Stress, appraisal and coping. Nowy Jork: Springer.
3. Lazarus, R. S., Launier, R. (1978). Stress related transactions between person and environment. W: L. A. Pervin, M. Lewis (red.), Perspectives in international psychology (s. 287–327). Nowy Jork: Plenum.
4. Lazarus, R. S., Folkman, S. (1987). Transactional theory and research on emotions and coping. European Journal of Personality, 1, 141–170. doi:10.1002/per.241 0010304.
5. Folkman, S. (1997). Positive psychological states and coping with severe stress. Social Science & Medicine, 45, 1207–1221. doi:10.1016/S0277-9536(97)00040-3.
6. Folkman, S., Moskowitz, J. T. (2000). Positive affect and the other side of coping. American Psychologist, 55, 647–654. doi:10.1037//0003-066X.55.6.647.
7. Lazarus, R. S. (1991). Emotion and adaptation. Oxford: Oxford University Press.
8. Terelak J. F. (1995). Stres psychologiczny. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Branta.
9. Folkman S., Lazarus R. S., Dunkel – Schetter C., DeLongis A., Gruen R. J. (1986). Dynamics of a stressful encounter: cognitive appraisal, coping, and encounter outcomes. Journal of Personality and Social Psychology, 50, 5, 992-1003.
10. Schwarzer, R., Schulz, U. (2003). Stressful life events. W: A. M. Nezu, C. M. Nezu, P. A. Geller (red.), Handbook of psychology: Health psychology (t. 10, s. 27–50). Hoboken, NJ: Wiley & Sons.
11. Heszen-Niejodek, i. (2000). Teoria stresu psychologicznego i radzenia sobie. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki. Jednostka w społeczeństwie i elementy psychologii stosowanej (s. 465–492). Gdańsk: GWP.
12. Sęk, H. (1991). Procesy twórczego zmagania się z krytycznymi wydarzeniami życiowymi a zdrowie psychiczne. W: H. Sęk (red.), Twórczość i kompetencje a zdrowie psychiczne (s. 31–41). Poznań: Wyd.

Naukowe UAM

13. Sęk, H. (2001). Stres krytycznych wydarzeń życiowych. W: H. Sęk, T. Pasikowski (red.), Zdrowie – stres – zasoby. O znaczeniu poczucia koherencji dla zdrowia (s. 11–25). Poznań: Wyd. Fundacji Humaniora
14. Kubacka-Jasiecka, D., Ziarko, M. (2019). Pomoc psychologiczna w różnych typach kryzysu. W: Cierpiałkowska L., H. Sęk (red.), Psychologia kliniczna. (s. 673–694). Warszawa: Wyd. Naukowe PWN.
15. Ogińska-Bulik, N. (2019). Psychologiczne następstwa doświadczeń traumatycznych. W: L. Cierpiałkowska, H. Sęk (red.), Psychologia kliniczna. (s. 665–682). Warszawa: Wyd. Naukowe PWN.
16. Lis-Turlejska, M. (2005). Traumatyczne zdarzenia i ich skutki psychiczne. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
17. Popiel, A., Pragłowska, E. (2009). Psychopatologia reakcji na traumatyczne wydarzenia. W: J. Strelau, B. Zawadzki, M. Kaczmarek (red.) Konsekwencje psychiczne traumy: uwarunkowania i terapia (s. 34-63).

Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

18. Rzeszutek, M. (2016). PTSD w obliczu przebiegu przewlekłej choroby somatycznej na przykładzie pacjentów zakażonych wirusem HIV oraz cierpiących z powodu przewlekłego bólu; przegląd badań. Polskie Forum Psychologiczne 21 (1), 61-75.
19. Ogińska-Bulik, N., Juczyński, Z. (2012). Konsekwencje doświadczanych negatywnych wydarzeń życiowych – objawy stresu pourazowego i potraumatyczny wzrost. Psychiatria, 9 (1), s. 1-10.
20. Steuden, S., Jankowski, K.. (2016). Trauma – kontrowersje wokół pojęcia, diagnoza, następstwa, implikacje praktyczne. Roczniki psychologiczne, 19 (3), s. 549-565. DOI: 10.18290/rpsych.2016.19.3-5pl
21. Lis-Turlejska, M. (2002). Stres traumatyczny – występowanie, następstwa, terapia. Warszawa: Wydawnictwo akademickie Żak.
22. Gałecki, P., Pilecki, M., Rymaszewska, J., Szulc, A., Sidorowicz, S., Wciórka, J., Kryteria diagnostyczne zaburzeń psychicznych DSM-5. Wrocław: Edra Urban&Partner.
23. Tedeschi, R.G., Calhoun, L.G. (1996). The Post-Traumatic Growth Inventory: Measuring the positive legacy of trauma. Journal of Traumatic Stress, 9 (3), s. 455-471.
24. Tedeschi, R.G., Calhoun, L.G. (2004). Post-Traumatic Growth: Conceptual foundations and empirical evidence. Psychological Inquiry, 15 (1), s. 1-18.
25. Tedeschi, R.G., Calhoun, L.G. (2007). Podejście kliniczne do wzrostu po doświadczeniach traumatycznych. W: P. A. Linley, S. Joseph (red.), Psychologia pozytywna w praktyce (s. 230 -248). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
26. Benjet, C., Bromet, E., Karam, E.G. et. al. (2016). The epidemiology of traumatic event exposure worldwide: results from the World Mental Health Survey Consortium. Psych Med 46 s. 327–343. DOI:10.1017/s0033 29171 50019 81.
27. Juczyński, Z., Ogińska-Bulik, N. (2009). Pomiar zaburzeń po stresie traumatycznym – polska wersja Zrewidowanej Skali Wpływu Zdarzeń. Psychiatria 6 (1) s. 15–25.

 

Autorka: dr n. med. Marta Homa – absolwentka psychologii UAM w Poznaniu, podyplomowego studium z Psychoonkologii Klinicznej, kursu podstawowego Psychoterapii Systemowej Indywidualnej i Rodzin, studiów podyplomowych z neuropsychologii. Doktor nauk medycznych i nauk o zdrowiu w dyscyplinie nauki medyczne. W 2020 r. ukończyła specjalizację z psychologii klinicznej, specjalność: neuropsychologia. Doświadczenie zawodowe zdobywa w Wielkopolskim Centrum Onkologii oraz Wojskowym Instytucie Medycznym-Państwowym Instytucie Badawczym. Współpracuje z Poznańskim Towarzystwem „Amazonki”, Federacją Stowarzyszeń „Amazonki” oraz Fundacją Nie Widać Po Mnie. Wykładowca na UAM w Poznaniu, Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu oraz Uniwersytecie SWPS. Aktywnie uczestniczy w licznych konferencjach i szkoleniach psychologicznych z zakresu psychologii klinicznej, neuropsychologii, psychoonkologii i interwencji kryzysowej. Członek Polskiego Towarzystwa Psychoonkologicznego.

 

Artykuł powstał w ramach projektu  pt.: „Wydawnictwa dla Amazonek”,  który realizowany jest dzięki dofinansowaniu ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

„Wpływ choroby nowotworowej na relacje rodzinne i społeczne”

Autorka: dr n. med. Katarzyna Cieślak

 

Choroba nowotworowa jest jednym z największych wyzwań, jakie może spotkać jednostkę oraz jej najbliższe otoczenie. Diagnoza raka nie tylko zmienia życie pacjenta, ale także ma ogromny wpływ na jego rodzinę, przyjaciół i relacje społeczne. Zmiany te mają oczywiście wymiar negatywny, ale mogą też prowadzić do zbliżenia się członków rodziny. Pacjenci często doświadczają trudności w komunikacji, a ich bliscy nierzadko czują się bezradni wobec nowej rzeczywistości.

Diagnoza choroby nowotworowej stanowi krytyczne wydarzenie życiowe, które znacząco wpływa na relacje interpersonalne. Badania wskazują, że satysfakcjonujące i wspierające relacje są kluczowe dla dobrostanu psychicznego pacjentów onkologicznych. Jednakże choroba może prowadzić do napięć w rodzinie, zwłaszcza w relacjach partnerskich. Partnerzy osób chorych często doświadczają stresu, a ich stan psychiczny może ulec pogorszeniu, co wpływa na jakość wsparcia udzielanego choremu.

Jednym z istotnych aspektów jest także zmiana postrzegania siebie przez chorego. Wiele osób zaczyna postrzegać siebie jako ciężar dla otoczenia, co może prowadzić do wycofania się z relacji. Z drugiej strony, choroba może prowadzić do pogłębienia więzi rodzinnych, ponieważ bliscy jednoczą się wokół chorego, zapewniając mu wsparcie emocjonalne i praktyczne.

Celem niniejszej pracy jest analiza wpływu choroby nowotworowej na relacje międzyludzkie oraz sposoby radzenia sobie z tymi zmianami w różnych kontekstach społecznych
i kulturowych.

Wpływ diagnozy nowotworu na relacje rodzinne

Reakcje emocjonalne w rodzinie

Diagnoza nowotworu wywołuje szereg intensywnych emocji, takich jak strach, smutek, gniew czy bezradność. Bliscy pacjenta mogą również doświadczać objawów stresu pourazowego, szczególnie gdy proces leczenia jest długotrwały i niepewny. Wiele osób w rodzinie przyjmuje różne role, takie jak opiekun, mediator czy osoba podtrzymująca nadzieję, co może prowadzić do konfliktów lub umocnienia więzi.

„Kiedy usłyszałem diagnozę, czułem się jakby świat się zawalił. Ale wtedy moja żona spojrzała na mnie i powiedziała: ‘Jesteśmy w tym razem’. To mnie podtrzymało przy życiu” – Marek, 54 lata, pacjent onkologiczny (Źródło: Psycho-Oncology, 2018).

Według badań przeprowadzonych przez Northouse i współpracowników (2012), 63% członków rodzin pacjentów onkologicznych doświadcza przewlekłego stresu i uczucia przytłoczenia,
a 45% zgłasza objawy depresyjne. Wyniki te pokazują, jak istotna jest odpowiednia opieka psychologiczna zarówno dla pacjentów, jak i ich rodzin.

Zdarza się, że diagnoza prowadzi do sytuacji, w której członkowie rodziny reagują odmiennie – – niektórzy angażują się w opiekę nad chorym, inni wycofują się z obawy przed konfrontacją
z cierpieniem. Brak umiejętności wyrażania emocji oraz strach przed nieznanym sprawiają, że w niektórych przypadkach relacje ulegają ochłodzeniu.

Zmiany w dynamice rodziny

Choroba nowotworowa często zmienia dotychczasowy podział ról w rodzinie. Partnerzy muszą przejąć dodatkowe obowiązki domowe, dzieci mogą czuć się zaniedbane, a rodzice chorych dorosłych dzieci mogą ponownie stać się głównymi opiekunami. Wiele rodzin przeżywa kryzys, który może prowadzić do rozpadu relacji lub ich pogłębienia. Wspólne przezwyciężanie trudności i budowanie nowych form komunikacji może pomóc w lepszym przystosowaniu się do nowej sytuacji.

„Najtrudniejsze było dla mnie to, że nagle to mój syn musiał się mną opiekować. Zawsze byłem silny, a teraz to on musiał przejąć stery” – Jan, 67 lat, pacjent z rakiem płuc (Źródło: Journal of Family Psychology, 2020).

Badania prowadzone przez Kim i Schulza (2008) wskazują, że 40% partnerów pacjentów onkologicznych cierpi na przewlekłe zmęczenie i wypalenie emocjonalne, co negatywnie wpływa na jakość ich relacji.

Dane statystyczne dotyczące wpływu nowotworu na relacje rodzinne

Według badań American Cancer Society (2022):

• 75% pacjentów onkologicznych doświadcza zmian w relacjach rodzinnych po diagnozie.
• 50% rodzin pacjentów zgłasza pogorszenie relacji między partnerami z powodu stresu związanego z leczeniem.
• 40% osób opiekujących się bliskim chorym na raka odczuwa przewlekłe zmęczenie
  i wypalenie emocjonalne.

Wsparcie emocjonalne i jego znaczenie

Wsparcie ze strony bliskich ma kluczowe znaczenie dla pacjenta onkologicznego. Badania wskazują, że osoby otoczone troską i zrozumieniem lepiej radzą sobie z leczeniem oraz wykazują lepszą jakość życia. Niestety, często zdarza się, że najbliżsi nie wiedzą, jak właściwie pomagać, co może prowadzić do uczucia samotności u chorego.

„Najbardziej bolało mnie to, że niektórzy znajomi przestali się do mnie odzywać. Jakby bali się, że ich też to może spotkać” – Anna, 43 lata, pacjentka onkologiczna (Źródło: Psycho-Oncology, 2019).

 

Wpływ choroby nowotworowej na sferę seksualną

Choroba nowotworowa i jej leczenie mają znaczący wpływ na sferę seksualną pacjenta oraz jego relacje intymne. Problemy te mogą wynikać zarówno z fizycznych skutków terapii, jak i zmian emocjonalnych oraz psychologicznych.

Badania Reese i współpracowników (2010) wykazały, że 70% kobiet po leczeniu raka piersi doświadcza problemów związanych z intymnością, a 60% mężczyzn po terapii nowotworowej zgłasza trudności w funkcjonowaniu seksualnym.

„Po operacji nie czułem się już jak ten sam człowiek. Bałem się, że moja żona nie będzie mnie już tak samo postrzegać” – Tomasz, 50 lat, pacjent po leczeniu raka prostaty (Źródło: Journal of Cancer Survivorship, 2021).

Choroba nowotworowa, stanowiąca jedno z najpoważniejszych wyzwań zdrowotnych współczesnego społeczeństwa, wywiera istotny wpływ na różne aspekty życia społecznego,
w tym na relacje międzyludzkie, edukację, rynek pracy oraz kulturę i sztukę. Jej oddziaływanie nie ogranicza się jedynie do sfery medycznej, ale przenika także do codziennych interakcji społecznych, kształtując doświadczenia zarówno osób chorych, jak i ich bliskich.

Wpływ diagnozy nowotworu na relacje społeczne

Edukacja

Choroba nowotworowa wpływa również na procesy edukacyjne. Osoby młode, u których zdiagnozowano nowotwór, często muszą przerwać naukę, co prowadzi do opóźnień edukacyjnych i trudności w integracji z rówieśnikami po powrocie. Ponadto, edukacja zdrowotna w społeczeństwie odgrywa kluczową rolę w profilaktyce nowotworowej. Brak odpowiedniej wiedzy na temat czynników ryzyka i wczesnych objawów choroby może skutkować późnym jej wykrywaniem, co obniża szanse na skuteczne leczenie.

Rynek pracy

Choroba nowotworowa ma istotny wpływ na aktywność zawodową. Pracownicy zmagający się z nowotworem często muszą korzystać z długotrwałych zwolnień lekarskich lub rezygnować
z pracy, co wpływa na ich sytuację finansową oraz poczucie własnej wartości. Pracodawcy natomiast stają przed wyzwaniem dostosowania stanowisk pracy do potrzeb chorych oraz zapewnienia im odpowiedniego wsparcia. Choroba pracownika może również wpływać na efektywność zespołu i generować dodatkowe koszty dla przedsiębiorstwa.

Kultura i sztuka

Choroba nowotworowa znajduje swoje odzwierciedlenie w kulturze i sztuce. Twórcy często podejmują tematykę związaną z doświadczeniem choroby, cierpieniem i nadzieją, co pozwala na lepsze zrozumienie emocji towarzyszących pacjentom onkologicznym. Dzieła literackie, filmowe czy teatralne poruszające problematykę nowotworową przyczyniają się do destygmatyzacji choroby oraz zwiększają świadomość społeczną na jej temat.

Wpływ choroby nowotworowej na sferę ekonomiczną

Choroba nowotworowa ma istotny wpływ na gospodarkę, zarówno na poziomie jednostkowym, jak i całego państwa. Koszty leczenia, utrata zdolności do pracy oraz konieczność wsparcia socjalnego dla pacjentów i ich rodzin powodują znaczne obciążenie budżetu domowego oraz publicznych systemów opieki zdrowotnej i ubezpieczeń społecznych.

Koszty leczenia

Leczenie chorób nowotworowych obejmuje kosztowne terapie, takie jak chemioterapia, radioterapia, leczenie chirurgiczne oraz innowacyjne metody, np. immunoterapia czy terapie celowane. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS, 2024), przeciętny koszt leczenia pacjenta onkologicznego w Polsce wynosi od 30 000 do 200 000 zł rocznie, w zależności od rodzaju nowotworu i stadium zaawansowania choroby.

Utrata dochodów i aktywności zawodowej

Choroba nowotworowa wpływa na aktywność zawodową pacjentów i ich opiekunów. W Polsce około 40% pacjentów onkologicznych przechodzi na rentę lub emeryturę z powodu niezdolności do pracy (NFZ, 2023). Ponadto, według badań Instytutu Medycyny Pracy, 25% pacjentów traci zatrudnienie w ciągu pierwszego roku od diagnozy, a 60% zgłasza trudności w powrocie na rynek pracy.

Koszty społeczne

Oprócz strat bezpośrednich, choroba nowotworowa obciąża system ubezpieczeń społecznych. W 2023 roku ZUS wypłacił ponad 2,5 miliarda złotych w formie świadczeń rentowych dla osób chorych na raka. Dodatkowo koszty zwolnień lekarskich i rehabilitacji są znacznym obciążeniem dla państwowego systemu zdrowia.

Polityka społeczna musi również uwzględniać potrzeby osób, które po zakończonym leczeniu wracają do codziennego życia. Rehabilitacja, programy integracyjne oraz wsparcie w powrocie na rynek pracy są kluczowe dla ich ponownej adaptacji. W wielu krajach rozwijane są specjalne programy wsparcia dla osób, które przeszły leczenie onkologiczne, aby ułatwić im reintegrację społeczną.

Wpływ choroby nowotworowej na sferę polityczną

Choroby nowotworowe stanowią istotne wyzwanie dla systemu ochrony zdrowia oraz polityki społecznej. Wzrost zachorowalności wymusza zmiany legislacyjne oraz reformy systemowe, które mają na celu poprawę dostępności leczenia i wsparcia dla pacjentów.

Polityka zdrowotna

Jednym z kluczowych wyzwań systemu opieki zdrowotnej jest dostęp do nowoczesnych metod leczenia i terapii wspomagających. W wielu krajach pacjenci onkologiczni zmagają się z długim czasem oczekiwania na konsultacje specjalistyczne, co negatywnie wpływa na skuteczność terapii.

W Polsce różne programy rządowe starają się poprawić jakość leczenia onkologicznego. Program Narodowej Strategii Onkologicznej (NSO) 2020-2030 zakłada m.in. zwiększenie nakładów na profilaktykę i wczesne wykrywanie nowotworów. W 2023 roku na onkologię przeznaczono 12 miliardów złotych, co stanowi wzrost o 20% w porównaniu z rokiem 2022.

Dostęp do terapii i refundacja leków

Kwestia refundacji nowoczesnych terapii onkologicznych budzi duże kontrowersje. Wiele leków innowacyjnych nie jest w pełni refundowanych, co powoduje nierówności w dostępie do skutecznego leczenia. W 2023 roku Ministerstwo Zdrowia ogłosiło poszerzenie listy leków refundowanych o 15 nowych preparatów onkologicznych, jednak wciąż trwa debata nad finansowaniem terapii personalizowanych.

Rola organizacji pozarządowych i inicjatyw obywatelskich

Organizacje pozarządowe odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu polityki onkologicznej. Fundacje i stowarzyszenia regularnie apelują o zwiększenie nakładów na diagnostykę i leczenie nowotworów. W 2022 roku przekazano do Sejmu RP petycję z podpisami ponad 100 000 obywateli, domagającą się lepszej refundacji leków onkologicznych.

Działalność organizacji pozarządowych ma ogromne znaczenie w poprawie jakości życia pacjentów onkologicznych. Fundacje i stowarzyszenia organizują kampanie społeczne, zbiórki pieniędzy na leczenie, a także oferują bezpłatne konsultacje psychologiczne oraz pomoc prawną. Dzięki ich działalności społeczeństwo jest bardziej świadome problemów związanych z nowotworami, co sprzyja budowaniu bardziej empatycznej i wspierającej wspólnoty.

Wnioski i rekomendacje

Choroba nowotworowa, będąc trudnym doświadczeniem, wpływa na wiele aspektów życia społecznego. Zrozumienie jej oddziaływania na relacje międzyludzkie, edukację, rynek pracy oraz kulturę i sztukę jest kluczowe dla tworzenia skutecznych strategii wsparcia dla osób chorych i ich rodzin. Pomimo trudności, odpowiednie wsparcie emocjonalne, komunikacja
i dostęp do profesjonalnej pomocy psychologicznej mogą pomóc w przezwyciężaniu kryzysu. Choroba nowotworowa ma znaczenie nie tylko dla pacjentów i ich rodzin, ale również dla całego systemu społeczno-gospodarczego. Wpływa na gospodarkę poprzez wysokie koszty leczenia i utratę produktywności, a także kształtuje politykę zdrowotną i decyzje legislacyjne. W związku z rosnącą liczbą zachorowań kluczowe jest dalsze inwestowanie w profilaktykę, diagnostykę oraz leczenie, aby zminimalizować negatywne skutki chorób nowotworowych dla społeczeństwa i gospodarki.

Wybrana bibliografia

• Holland, J.C. (2003). Psycho-Oncology. Oxford University Press.
• Ferrell, B.R., & Coyle, N. (2008). Oxford Textbook of Palliative Nursing. Oxford University Press.
• Ussher, J.M., Perz, J., & Gilbert, E. (2015). Sexual Well-being and Intimacy After Cancer. Routledge.
• Stenberg, U., Ruland, C.M., & Miaskowski, C. (2010). Review of the literature on caregiver burden in cancer care.
• American Cancer Society. (2020). Coping with Cancer.
• Lewis, S. (2016). The Cancer Whisperer.
• Bober, S.L., & Varela, V.S. (2012). Sexuality in Adult Cancer Survivors: Challenges and Intervention.
• Flynn, K.E., & Reese, J.B. (2012). Sexual Recovery After Cancer.
• Northouse, L.L., et al. (2012). Family Caregiving in Cancer: Impact and Interventions. Psycho-Oncology.
• Kim, Y., & Schulz, R. (2008). Family Caregivers’ Strains: Implications for Cancer Patients. Psycho-Oncology.
• Gapik, L., & Kosmala, J. (2004). Wpływ choroby nowotworowej na sytuację rodzinną i relacje partnerskie pacjentek. Seksuologia Polska, 2(1), 25-30.
• Mazurek, M. (2013). Biografie edukacyjne kobiet dotkniętych rakiem piersi. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Synowiec-Piłat, M., & Łaska-Formejster, A. (red.). (2017). Społeczne wymiary zdrowia i choroby: od teorii do praktyki. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
• Ziętkowska, J. (2019). Wpływ doświadczenia niepłodności na kobiety nią dotknięte. W: M. Synowiec-Piłat & A. Łaska-Formejster (red.), Społeczne konteksty zdrowia i choroby (s. 13-26). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Główny Urząd Statystyczny. (2024). Zdrowie i ochrona zdrowia w 2023 roku. Warszawa: GUS.
• Narodowy Fundusz Zdrowia. (2023). Raport o stanie zdrowia pacjentów onkologicznych w Polsce.
• Instytut Medycyny Pracy. (2023). Wpływ chorób przewlekłych na aktywność zawodową.
• Zakład Ubezpieczeń Społecznych. (2023). Świadczenia rentowe dla pacjentów onkologicznych.
• Ministerstwo Zdrowia. (2023). Narodowa Strategia Onkologiczna 2020-2030.
• Fundacja Alivia. (2022). Raport o dostępności do terapii onkologicznych w Polsce.

 

Autorka: dr n. med. Katarzyna Cieślak, psycholog, certyfikowany psychoonkolog PTPO i certyfikowany superwizor psychoonkologii PTPO, w 2019 r. zdobyła tytuł doktora nauk medycznych na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu, pracuje w Wielkopolskim Centrum Onkologii w Poznaniu oraz na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu, pracuje jako wykładowca, szkoląc przyszłych lekarzy i inny personel medyczny. Od 17 lat współpracuje z Poznańskim Towarzystwem „Amazonki” i Federacją Stowarzyszeń „Amazonki” wspierając osoby po leczeniu raka piersi oraz szkoląc Ochotniczki i liderki klubów Amazonek. Posiada szeroką wiedzę na temat specyfiki funkcjonowania kobiet z rakiem piersi oraz osób z innymi schorzeniami onkologicznymi.

 

Artykuł powstał w ramach projektu  pt.: „Wydawnictwa dla Amazonek”,  który realizowany jest dzięki dofinansowaniu ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

„Rak piersi u mężczyzn”

Autorka: dr n. med. Katarzyna Cieślak

 

Epidemiologia

Rak piersi u mężczyzn to rzadki nowotwór, stanowiący mniej niż 1% wszystkich przypadków raka piersi. Szacuje się, że występuje u 1 na 100 000 mężczyzn rocznie. Czynnikami ryzyka są m.in. wiek (najczęściej diagnozowany po 60. roku życia), predyspozycje genetyczne (mutacje w genie BRCA1 i BRCA2), ekspozycja na estrogeny, otyłość oraz choroby wątroby zaburzające metabolizm hormonów. Wykrywalność zachorowań w ostatnich dekadach nieznacznie wzrasta, co może wynikać z lepszej diagnostyki.

Objawy i przebieg

Objawy raka piersi u mężczyzn są podobne do tych obserwowanych u kobiet. Najczęstszym symptomem jest niebolesny guzek w okolicy brodawki sutkowej. Inne objawy obejmują wciągnięcie brodawki, owrzodzenia skóry, wyciek z brodawki, powiększenie węzłów chłonnych pachowych oraz ból w obrębie klatki piersiowej. Ze względu na niewielką ilość tkanki, nowotwór u mężczyzn często szybciej nacieka okoliczne struktury.

Rak piersi u mężczyzn, mimo że stanowi jedynie około 1% wszystkich przypadków raka piersi, jest poważnym problemem zdrowotnym, którego znaczenie jest często pomniejszane. Globalnie, choroba ta ma wiele specyficznych aspektów, które różnią się w zależności od regionu, co wymaga analizy różnych danych statystycznych, trendów oraz różnic w dostępności opieki zdrowotnej.

Częstość występowania i dane statystyczne na świecie

Z danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wynika, że chociaż rak piersi u mężczyzn jest rzadki, jego występowanie różni się w zależności od regionu świata. Na całym świecie notuje się około 2 000–2 500 nowych przypadków raka piersi u mężczyzn rocznie. W 2020 roku WHO oszacowało, że globalnie wystąpiło 2 620 przypadków raka piersi u mężczyzn, co stanowi około 1% wszystkich przypadków raka piersi. Jednak w zależności od regionu, liczby te mogą być wyższe lub niższe.

Europa

W Europie rak piersi u mężczyzn jest nadal rzadkim zjawiskiem, ale ze względu na rozwój technologii diagnostycznych i coraz większą świadomość społeczną, liczba rozpoznań rośnie. W Wielkiej Brytanii, na przykład, liczba przypadków raka piersi u mężczyzn wynosi około 370 rocznie. Choć liczba przypadków w przeliczeniu na populację jest znacząco mniejsza niż
w przypadku kobiet, brytyjski National Health Service (NHS) podkreśla, że 1 na 1 000 mężczyzn w ciągu życia może zachorować na raka piersi.

Stany Zjednoczone

W Stanach Zjednoczonych według American Cancer Society (ACS), w 2023 roku prognozowano 2 800 nowych przypadków raka piersi u mężczyzn, co stanowi około 0,6% wszystkich przypadków raka piersi. Statystyki pokazują, że w USA wskaźnik przeżycia 5-letniego dla mężczyzn z rakiem piersi wynosi około 90%, ale jest on znacząco niższy u mężczyzn, którzy są diagnozowani w późniejszym stadium choroby.

Azja

W krajach Azji, gdzie rak piersi u mężczyzn jest stosunkowo rzadki, dane dotyczące zachorowalności również są ograniczone. W Japonii, na przykład, zapadalność na raka piersi
u mężczyzn wynosi również około 1% wszystkich przypadków raka piersi. Jednak w niektórych regionach, zwłaszcza w krajach o wyższych wskaźnikach otyłości, takich jak Korea Południowa, odnotowuje się wyższe liczby przypadków. W Chinach, gdzie kulturowo temat raka piersi
u mężczyzn jest nadal często marginalizowany, diagnozowanie tej choroby staje się coraz bardziej powszechne dzięki postępom w medycynie i rosnącej świadomości o zdrowiu.

Afryka

W Afryce, rak piersi u mężczyzn stanowi mniej niż 1% przypadków, ale ze względu na ograniczony dostęp do nowoczesnej diagnostyki, choroba jest często rozpoznawana dopiero
w zaawansowanym stadium. W niektórych krajach afrykańskich, takich jak Nigeria, brak dostępu do odpowiednich badań diagnostycznych, jak mammografia, sprawia, że mężczyźni mogą nie być świadomi choroby do momentu, gdy objawy staną się poważne.

Czynniki ryzyka – globalna perspektywa

Genetyka

W kontekście globalnym, jedną z najistotniejszych przyczyn raka piersi u mężczyzn są mutacje genów BRCA1 i BRCA2. W krajach zachodnich, takich jak Stany Zjednoczone i Wielka Brytania, badania genetyczne są powszechnie dostępne, co pozwala na wczesne wykrycie osób
z mutacjami predysponującymi do rozwoju nowotworów. W badaniach przeprowadzonych przez ACS, mutacje BRCA2 są szczególnie silnie związane z rakiem piersi u mężczyzn, a także
z rakiem jajnika u kobiet.

W Europie i Ameryce Północnej mężczyźni z historią rodzinną raka piersi, szczególnie w linii żeńskiej, są regularnie badani pod kątem genów BRCA. W innych częściach świata dostęp do testów genetycznych jest ograniczony, co utrudnia wykrywanie osób szczególnie narażonych na rozwój choroby.

Związki z hormonami

Estrogen odgrywa istotną rolę w rozwoju raka piersi u mężczyzn. W krajach rozwiniętych, gdzie otyłość jest coraz większym problemem, obserwuje się wzrost liczby przypadków raka piersi
u mężczyzn. Otyłość prowadzi do wyższego poziomu estrogenu, co zwiększa ryzyko zachorowania. Globalne dane wskazują, że w krajach rozwiniętych, takich jak Stany Zjednoczone i Europa Zachodnia, otyłość jest głównym czynnikiem ryzyka. W krajach rozwijających się, jak Indie czy niektóre regiony Afryki, otyłość dopiero staje się powszechnym problemem zdrowotnym, co może wpłynąć na przyszłe wskaźniki zachorowań na raka piersi
u mężczyzn.

Styl życia mężczyzn a ryzyko nowotworów – dane naukowe

Styl życia odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu ryzyka zachorowania na nowotwory
u mężczyzn. Około 40% przypadków nowotworów jest związanych z modyfikowalnymi czynnikami, takimi jak brak aktywności fizycznej, palenie tytoniu, otyłość, niewłaściwa dieta
i spożywanie alkoholu.​

Palenie tytoniu

Palenie papierosów pozostaje jednym z głównych czynników ryzyka rozwoju wielu nowotworów u mężczyzn, w tym raka płuc, jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku, pęcherza moczowego i trzustki. Nawet niewielka liczba wypalanych papierosów dziennie znacząco zwiększa ryzyko zachorowania.​

Zmiany obyczajowe związane z paleniem tytoniu

W ciągu ostatnich dekad nastąpiły istotne zmiany w postrzeganiu palenia tytoniu.
W przeszłości palenie było często kojarzone z prestiżem i męskością, co było podkreślane
w reklamach i mediach. Obecnie, dzięki kampaniom edukacyjnym i rosnącej świadomości społecznej, palenie jest coraz częściej postrzegane negatywnie, jako zagrożenie dla zdrowia.​

Wizerunek osób palących w mediach

Media odegrały znaczącą rolę w kształtowaniu wizerunku palaczy. W przeszłości filmy i reklamy często przedstawiały palenie jako atrakcyjne i stylowe. Obecnie, w wielu krajach obowiązują restrykcje dotyczące prezentowania palenia w mediach, a kampanie antynikotynowe starają się ukazać negatywne skutki tego nałogu.​

Procesy sądowe przeciwko koncernom tytoniowym

W Stanach Zjednoczonych miały miejsce liczne procesy sądowe przeciwko koncernom tytoniowym. Przykładem jest sprawa z Florydy, gdzie Sąd Najwyższy odrzucił roszczenia
w wysokości 145 miliardów dolarów odszkodowań karnych, których domagali się chorzy palacze papierosów, uznając je za „wyraźnie zawyżone”. Mimo to, w 1998 roku producenci papierosów w USA zgodzili się wypłacić 206 miliardów dolarów w ciągu 25 lat, aby pokryć koszty leczenia byłych palaczy w 46 stanach.​ 

Reklama papierosów

Reklama papierosów przeszła znaczącą transformację. W przeszłości była wszechobecna
i często kierowana do młodzieży. Obecnie, w wielu krajach obowiązują surowe przepisy ograniczające reklamę wyrobów tytoniowych. Jednakże, niektóre koncerny próbują obejść te regulacje. Przykładem jest kampania „Hold My Light” firmy Philip Morris w Wielkiej Brytanii, która spotkała się z krytyką organizacji prozdrowotnych za promowanie podgrzewanego tytoniu pod pozorem zachęcania do rzucenia palenia.​ 

Nadużywanie alkoholu

Regularne spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko nowotworów jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku oraz wątroby. Szczególnie niebezpieczne jest łączenie alkoholu z paleniem tytoniu, co potęguje negatywne skutki obu nałogów.​

Niezdrowa dieta i otyłość

Dieta bogata w czerwone i przetworzone mięso, uboga w warzywa, owoce oraz produkty pełnoziarniste, sprzyja otyłości, która jest istotnym czynnikiem ryzyka wielu nowotworów, takich jak rak jelita grubego, przełyku, pęcherzyka żółciowego, wątroby i trzustki. Przestrzeganie zaleceń żywieniowych może znacząco zmniejszyć ryzyko zachorowania na te nowotwory.​

Brak aktywności fizycznej

Siedzący tryb życia zwiększa ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Badania wykazują,
że regularna aktywność fizyczna, taka jak codzienne spacery czy jazda na rowerze, może obniżyć ryzyko zgonu z powodu choroby nowotworowej oraz zwiększyć szanse na pokonanie raka.​

Unikanie badań profilaktycznych

Mężczyźni często unikają regularnych badań profilaktycznych, co prowadzi do późnego wykrywania nowotworów i zmniejsza skuteczność leczenia. Regularne badania, takie jak kontrola poziomu PSA (antygen swoisty dla stercza), mogą pomóc we wczesnym wykryciu raka prostaty, jednego z najczęściej diagnozowanych nowotworów u mężczyzn.​

Zmiana stylu życia poprzez rzucenie palenia, ograniczenie spożycia alkoholu, zdrową dietę, regularną aktywność fizyczną oraz uczestnictwo w badaniach profilaktycznych może znacząco zmniejszyć ryzyko zachorowania na nowotwory u mężczyzn. Świadome podejmowanie decyzji dotyczących zdrowia jest kluczowe w prewencji chorób nowotworowych.

Różnice w diagnozowaniu i leczeniu na świecie

Wczesna diagnoza i dostępność opieki zdrowotnej

W krajach rozwiniętych, takich jak Stany Zjednoczone, Kanada, Australia, czy kraje Unii Europejskiej, dostępność do nowoczesnych technologii diagnostycznych, takich jak mammografia, USG czy biopsja, sprawia, że rak piersi u mężczyzn jest coraz częściej diagnozowany we wczesnym stadium. W krajach rozwijających się, takich jak Indie, Nigeria czy Kenia, problemem pozostaje brak dostępu do odpowiednich badań diagnostycznych
i opóźnienia w rozpoznaniu choroby.

 

Terapie hormonalne i chemioterapia

Leczenie raka piersi u mężczyzn w krajach rozwiniętych jest podobne do leczenia u kobiet.
W przypadku guzów hormonozależnych stosuje się terapię hormonalną, która może obejmować leki takie jak tamoksyfen czy inhibitory aromatazy. W krajach rozwiniętych takie leczenie jest dostępne, natomiast w krajach o niższym standardzie opieki zdrowotnej dostęp do takich terapii jest ograniczony.

W przypadku bardziej zaawansowanych przypadków raka piersi u mężczyzn, leczenie chemioterapią i radioterapią jest powszechnie stosowane w krajach rozwiniętych. W krajach rozwijających się dostęp do chemioterapii jest nierówny, co może wpłynąć na gorsze wyniki leczenia.

Nawroty i przerzuty

Najczęstsze lokalizacje przerzutów to płuca, wątroba, kości oraz mózg. Nawroty mogą wystąpić zarówno miejscowo (w obszarze pierwotnym), jak i w postaci przerzutów odległych. Im później wykryty nowotwór, tym większe ryzyko jego rozsiewu i trudniejsze leczenie.

Rokowanie

Rokowanie w raku piersi u mężczyzn zależy od stopnia zaawansowania choroby w momencie diagnozy. Pięcioletnia przeżywalność waha się od 84% w przypadku wczesnych stadiów do poniżej 20% w zaawansowanych przerzutowo postaciach. Czynnikiem poprawiającym rokowanie jest szybka diagnoza i wdrożenie leczenia, które obejmuje chirurgię, radioterapię, chemioterapię oraz terapię hormonalną.

Rehabilitacja

Rehabilitacja po leczeniu raka piersi u mężczyzn obejmuje fizjoterapię (zapobieganie obrzękowi limfatycznemu), wsparcie psychologiczne oraz monitorowanie skutków ubocznych terapii. Wartość ma również zdrowa dieta, aktywność fizyczna oraz profilaktyczne badania kontrolne.

Profilaktyka

Ze względu na rzadkość nowotworu, nie ma szeroko zakrojonych programów badań przesiewowych dla mężczyzn. Zaleca się jednak samobadanie piersi oraz zgłaszanie się do lekarza w przypadku niepokojących objawów. W grupach wysokiego ryzyka (nosiciele mutacji BRCA) może być zalecane wykonywanie badań obrazowych, np. USG piersi. Zmniejszenie ryzyka zachorowania może obejmować unikanie otyłości, ograniczenie spożycia alkoholu
i utrzymywanie aktywnego trybu życia.

Wspólne wyzwania i potrzeba wsparcia psychologicznego

Rak piersi u mężczyzn wiąże się z szeregiem wyzwań, z których najpoważniejszymi są kwestia stygmatyzacji oraz braku wsparcia psychologicznego. Mężczyźni, którzy zachorują na raka piersi, często doświadczają izolacji społecznej i emocjonalnej. Często trudno im przyznać się do choroby, ponieważ postrzegają ją jako „chorobę kobiet”. Tego typu społeczne uprzedzenia są szczególnie widoczne w krajach rozwijających się, gdzie kwestie związane z męską tożsamością są silnie związane z rolą tradycyjnego wizerunku mężczyzny. W krajach takich jak Indie, kraje afrykańskie czy Bliski Wschód, mężczyźni niechętnie szukają wsparcia, co utrudnia ich leczenie.

Chociaż rak piersi u mężczyzn stanowi tylko niewielką część wszystkich przypadków raka piersi, jest to choroba, która ma duże znaczenie zdrowotne na całym świecie. Współczesna medycyna umożliwia wczesną diagnozę i skuteczne leczenie, jednak dostęp do opieki zdrowotnej, świadomość społeczna i wsparcie psychologiczne pozostają wyzwaniami w wielu częściach świata. W krajach rozwiniętych, takich jak Stany Zjednoczone czy Europa, leczenie raka piersi u mężczyzn jest coraz bardziej dopracowane i dostępne, natomiast w krajach rozwijających się konieczne są inwestycje w diagnostykę, edukację zdrowotną i wsparcie psychologiczne.

Wybrana bibliografia:

1. American Cancer Society (ACS). (2023). Breast Cancer in Men. https://www.cancer.org/breast-cancer-in-men.html
2. World Health Organization (WHO). (2020). Global cancer statistics 2020. International Agency for Research on Cancer (IARC). https://www.iarc.who.int
3. Cancer Research UK. (2021). Male Breast Cancer Statistics. https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/breast-cancer-in-men
4. National Cancer Institute (NCI). (2021). Breast Cancer—Male. https://www.cancer.gov/types/breast/hp/breast-male-treatment-pdq
5. Saslow, D., & King, M. T. (2002). Breast cancer in men: A review of the literature. Journal of Clinical Oncology, 20(18), 3871-3876. https://ascopubs.org
6. Migliore, G., & Santoro, L. (2015). Breast cancer in men: A review of the literature. World Journal of Clinical Oncology, 6(2), 39-45. https://www.wjgnet.com
7. U.S. National Library of Medicine. (2021). Breast Cancer (Male). MedlinePlus. https://medlineplus.gov
8. National Health Service (NHS), UK. (2022). Male breast cancer. https://www.nhs.uk/conditions/breast-cancer-in-men
9. Kirk, M. D., & Gordon, L. G. (2005). Male breast cancer: Clinical considerations and diagnostic issues. Australian Family Physician, 34(5), 365-368. https://www.racgp.org.au
10. European Society of Medical Oncology (ESMO). (2021). Breast cancer in men. https://www.esmo.org
11. Puls Medycyny. (2023). *40 proc. nowotworów jest powiązanych ze stylem życia, na który mamy wpływ
12. Giordano SH. Male Breast Cancer: Epidemiology, Diagnosis, and Treatment. Cancer Management and Research. 2018.
13. Siegel RL, Miller KD, Jemal A. Cancer statistics, 2023. CA: A Cancer Journal for Clinicians. 2023.
14. Fentiman IS, Fourquet A, Hortobagyi GN. Male breast cancer. The Lancet. 2006.
15. Rudlowski C. Male breast cancer. Breast Care. 2008.

 

Autorka: dr n. med. Katarzyna Cieślak, psycholog, certyfikowany psychoonkolog PTPO i certyfikowany superwizor psychoonkologii PTPO, w 2019 r. zdobyła tytuł doktora nauk medycznych na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu, pracuje w Wielkopolskim Centrum Onkologii w Poznaniu oraz na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu, pracuje jako wykładowca, szkoląc przyszłych lekarzy i inny personel medyczny. Od 17 lat współpracuje z Poznańskim Towarzystwem „Amazonki” i Federacją Stowarzyszeń „Amazonki” wspierając osoby po leczeniu raka piersi oraz szkoląc Ochotniczki i liderki klubów Amazonek. Posiada szeroką wiedzę na temat specyfiki funkcjonowania kobiet z rakiem piersi oraz osób z innymi schorzeniami onkologicznymi.

 

Artykuł powstał w ramach projektu  pt.: „Wydawnictwa dla Amazonek”,  który realizowany jest dzięki dofinansowaniu ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

„Kulturowe aspekty niepełnosprawności”

Autorka: dr n. med. Katarzyna Cieślak

 

Niepełnosprawność to zjawisko wielowymiarowe, które obejmuje aspekty medyczne, społeczne, ekonomiczne i kulturowe. W różnych kulturach osoby z niepełnosprawnościami są postrzegane i traktowane w odmienny sposób, co wpływa na ich status społeczny, jakość życia i możliwości uczestnictwa w życiu publicznym. Artykuł ten analizuje kulturowe aspekty niepełnosprawności, zwracając uwagę na różne podejścia historyczne i współczesne.

Historia i ewolucja postaw wobec niepełnosprawności

W przeszłości niepełnosprawność bywała postrzegana jako kara boska, znak boskiej niełaski lub rezultat grzechu. W wielu kulturach starożytnych osoby z niepełnosprawnościami były marginalizowane, a czasem nawet eliminowane.

Wraz z rozwojem nauki i humanizmu zmieniały się sposoby percepcji tego zjawiska. W XIX wieku powstały pierwsze instytucje zajmujące się rehabilitacją i edukacją osób
z niepełnosprawnościami. Współcześnie dominują dwa modele rozumienia niepełnosprawności: model medyczny, koncentrujący się na leczeniu i rehabilitacji, oraz model społeczny, zwracający uwagę na bariery systemowe i kulturowe, które utrudniają integrację.

Różnorodność kulturowych interpretacji niepełnosprawności

Niepełnosprawność jest postrzegana odmiennie w różnych kulturach. W niektórych społeczeństwach afrykańskich niepełnosprawność może być utożsamiana z duchowością lub związana z wierzeniami religijnymi. W krajach azjatyckich, takich jak Japonia, istnieje tendencja do ukrywania niepełnosprawności w obawie przed napiętnowaniem społecznym.

W kulturach zachodnich dominują tendencje integracyjne i antydyskryminacyjne, oparte na ideach równości i praw człowieka. Koncepcja inkluzji społecznej oraz prawa do autonomii
i niezależności są promowane w polityce i edukacji.

Język i reprezentacja w kulturze

Język odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu postrzegania niepełnosprawności. Terminologia może wzmacniać stereotypy lub przeciwnie – przyczyniać się do emancypacji osób
z niepełnosprawnościami. Współcześnie zaleca się stosowanie określenia „osoba
z niepełnosprawnością” zamiast „niepełnosprawny”, co podkreśla podmiotowość jednostki.

Media i popkultura również wpływają na sposób postrzegania niepełnosprawności. Czasem przedstawienia osób z niepełnosprawnościami są stereotypowe, koncentrując się na ich cierpieniu lub heroizmie, zamiast ukazywać ich codzienne doświadczenia w sposób realistyczny.

Edukacja i polityka inkluzywna

Współczesne systemy edukacji coraz częściej wprowadzają programy dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Szkoły integracyjne oraz edukacja specjalna odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu społecznej akceptacji. Polityka inkluzywna zakłada usuwanie barier architektonicznych, prawnych i komunikacyjnych, aby umożliwiać osobom
z niepełnosprawnościami pełny udział w życiu społecznym.

W niektórych krajach wdrażane są również programy wsparcia zawodowego, mające na celu aktywizację osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy. Integracja zawodowa jest istotnym aspektem w budowaniu poczucia własnej wartości oraz niezależności finansowej osób
z niepełnosprawnościami.

Wpływ technologii na życie osób z niepełnosprawnościami

Rozwój technologii znacząco wpłynął na jakość życia osób z niepełnosprawnościami. Narzędzia takie jak protezy bioniczne, technologie asystujące oraz komunikacja alternatywna pozwalają na większą samodzielność i integrację społeczną.

Sztuczna inteligencja, aplikacje wspierające nawigację dla osób niewidomych czy systemy wspomagające mowę dla osób z zaburzeniami komunikacji to tylko niektóre przykłady innowacji, które przyczyniają się do redukcji barier.

Niepełnosprawność nie jest jedynie kwestią biologiczną czy medyczną, lecz również zjawiskiem kulturowym, które wymaga zrozumienia i refleksji. Sposób, w jaki dana kultura traktuje osoby z niepełnosprawnościami, odzwierciedla jej wartości, normy i przekonania. Promowanie modelu społecznego, opartego na równości i inkluzji, może przyczynić się do poprawy jakości życia tych osób oraz do budowania bardziej sprawiedliwego społeczeństwa.

Dalsze badania nad kulturowymi aspektami niepełnosprawności mogą pomóc w lepszym zrozumieniu mechanizmów wykluczenia i opracowaniu skuteczniejszych strategii inkluzji, co przyczyni się do stworzenia bardziej równego świata dla wszystkich.

Kulturowe aspekty niepełnosprawności spowodowanej chorobą nowotworową

Społeczno-kulturowe postrzeganie niepełnosprawności nowotworowej

Niepełnosprawność wynikająca z choroby nowotworowej jest postrzegana w różny sposób
w zależności od kontekstu kulturowego. W wielu społeczeństwach osoby dotknięte nowotworem mogą doświadczać stygmatyzacji i marginalizacji, zwłaszcza jeśli choroba jest owiana tabu. W krajach, gdzie silnie zakorzenione są przekonania religijne, choroba nowotworowa może być interpretowana jako próba, kara lub wyzwanie duchowe.

Zachodnia kultura często promuje narrację „walki z rakiem”, co prowadzi do heroizacji pacjentów i jednoczesnego wywierania presji na ich siłę psychiczną. W niektórych przypadkach, osoby chore mogą być traktowane z litością, co również utrudnia im codzienne funkcjonowanie i może prowadzić do izolacji.

Wpływ kultury na dostęp do leczenia i rehabilitacji

Dostępność leczenia i rehabilitacji różni się znacząco w zależności od systemów opieki zdrowotnej i podejścia do chorób przewlekłych. W krajach rozwiniętych pacjenci mogą liczyć na zaawansowane technologie medyczne, terapie wspomagające i rehabilitację, podczas gdy w krajach rozwijających się dostęp do podstawowej opieki onkologicznej bywa ograniczony.

Ponadto, w wielu kulturach istnieje silne przekonanie o skuteczności terapii alternatywnych, co może prowadzić do rezygnacji z konwencjonalnego leczenia. Medycyna ludowa, ziołolecznictwo czy praktyki duchowe często współistnieją z zachodnią onkologią, wpływając na podejście pacjentów do terapii.

Niepełnosprawność nowotworowa a rynek pracy

Osoby, które przeszły leczenie onkologiczne, często mierzą się z trudnościami w powrocie na rynek pracy. W niektórych społeczeństwach silnie akcentuje się produktywność jednostki, co może prowadzić do wykluczenia zawodowego osób z ograniczoną sprawnością.

Kultura pracy wpływa na podejście do rekonwalescencji – w krajach skandynawskich istnieją rozwinięte programy reintegracji zawodowej, podczas gdy w innych państwach osoby po chorobie mogą spotykać się z brakiem elastyczności pracodawców i dyskryminacją. Wpływ na sytuację pacjentów mają również przepisy prawne dotyczące zatrudnienia osób
z niepełnosprawnościami.

Reprezentacja w kulturze i mediach

Media odgrywają istotną rolę w kształtowaniu społecznych postaw wobec choroby nowotworowej i wynikającej z niej niepełnosprawności. W literaturze i filmie często przedstawia się osoby chore jako bohaterów walczących z chorobą lub jako ofiary wymagające współczucia. Takie narracje mogą prowadzić do uproszczeń w postrzeganiu rzeczywistych doświadczeń pacjentów.

Kampanie społeczne i akcje charytatywne również wpływają na sposób postrzegania nowotworów. Często koncentrują się na podkreślaniu siły i determinacji pacjentów, co może prowadzić do nierealistycznych oczekiwań społecznych wobec osób chorych.

Ruchy społeczne i aktywizm

W odpowiedzi na wyzwania związane z nowotworami i niepełnosprawnością, w wielu krajach powstały organizacje pacjenckie, które walczą o prawa chorych oraz lepszy dostęp do leczenia i rehabilitacji. Ruchy społeczne nagłaśniają problemy związane z dyskryminacją, a także działają na rzecz zmian prawnych i politycznych, poprawiających jakość życia osób dotkniętych nowotworem.

Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z 2023 roku, kraje takie jak Kanada, Islandia, Korea Południowa, Singapur i Niemcy posiadają jedne z najlepszych systemów opieki zdrowotnej na świecie. Wysoka jakość opieki medycznej w tych państwach przekłada się na lepsze warunki życia i wsparcie społeczne dla osób niepełnosprawnych po leczeniu onkologicznym. Należy jednak pamiętać, że dostępność i zakres wsparcia mogą różnić się
w zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta oraz lokalnych regulacji.

Osoby, które przeszły chorobę nowotworową w Polsce, często borykają się z wyzwaniami związanymi z niepełnosprawnością oraz powrotem do aktywności zawodowej. Według danych z 2022 roku, w Polsce żyło około 1,35 miliona osób, u których nowotwór zdiagnozowano
w latach 2000-2022. Najwięcej z nich to pacjenci z rakiem piersi, prostaty, jelita grubego
i pęcherza moczowego. 

Choroba onkologiczna może prowadzić do czasowej lub trwałej niepełnosprawności, co skłania pacjentów do ubiegania się o orzeczenie o niepełnosprawności. Takie orzeczenie umożliwia dostęp do różnych form wsparcia, takich jak ulgi, zasiłki czy dofinansowania z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). PFRON oferuje m.in. dofinansowanie zakupu sprzętu rehabilitacyjnego, wsparcie w zatrudnieniu czy adaptacji miejsca pracy. 

Diagnoza nowotworowa często wpływa na aktywność zawodową pacjentów. Badania wskazują, że 57% osób z chorobą onkologiczną musi przerwać pracę lub naukę bądź zmienić dotychczasową rolę zawodową. Ponadto, około 37% pacjentów doświadcza dyskryminacji ze strony pracodawców lub współpracowników z powodu swojej choroby. 

Ważne jest, aby pacjenci onkologiczni byli świadomi dostępnych form wsparcia oraz swoich praw. Współpraca z pracownikami socjalnymi, organizacjami pozarządowymi oraz instytucjami państwowymi może znacząco poprawić jakość życia osób po przebytej chorobie nowotworowej.

Niezwykle ważna jest też edukacja społeczna dotycząca niepełnosprawności wynikającej
z chorób nowotworowych, ponieważ pomaga zwiększać świadomość na temat trudności,
z jakimi mierzą się osoby dotknięte nowotworami. Oto kluczowe aspekty tej edukacji:

1. Świadomość i zrozumienie

• Niepełnosprawność wynikająca z choroby nowotworowej może mieć charakter czasowy lub trwały.
• Ograniczenia mogą dotyczyć mobilności, zdolności poznawczych, przewlekłego bólu czy zmęczenia.
• Leczenie (chemioterapia, radioterapia, operacje) może prowadzić do skutków ubocznych, które wpływają na codzienne funkcjonowanie.

2. Wsparcie i integracja społeczna

• Eliminacja stereotypów – osoby po chorobie nowotworowej często spotykają się
  z niezrozumieniem, np. w miejscu pracy czy w środowisku społecznym.
• Dostosowanie miejsc pracy – elastyczne godziny, praca zdalna, ergonomiczne stanowiska pracy.
• Wsparcie psychologiczne – depresja, lęk czy PTSD mogą towarzyszyć osobom po leczeniu.

3. Dostępność i prawa pacjentów

• Orzeczenie o niepełnosprawności – osoby po nowotworze mogą ubiegać się o stopień niepełnosprawności, co daje dostęp do ulg i wsparcia.
• Dostęp do rehabilitacji i świadczeń zdrowotnych – fizjoterapia, opieka paliatywna, turnusy rehabilitacyjne.
• Wsparcie finansowe – np. renty, świadczenia rehabilitacyjne.

4. Edukacja społeczna i kampanie informacyjne

• Programy edukacyjne w szkołach i miejscach pracy.
• Kampanie społeczne pokazujące rzeczywiste historie osób żyjących
  z niepełnosprawnością po nowotworach.
• Promowanie języka wrażliwego – unikanie stygmatyzujących określeń.

Postulaty osób niepełnosprawnych po chorobie nowotworowej koncentrują się na zapewnieniu im pełnego wsparcia w zakresie zdrowia, rehabilitacji, integracji społecznej
i aktywności zawodowej. Oto najważniejsze z nich:

1. Opieka zdrowotna i rehabilitacja

• Zapewnienie dostępu do kompleksowej rehabilitacji medycznej i psychologicznej.
• Ułatwienie dostępu do specjalistów (onkologów, psychologów, fizjoterapeutów).
• Refundacja nowoczesnych terapii i leków wspierających rekonwalescencję.
• Opieka paliatywna i hospicyjna dla osób w zaawansowanym stadium choroby.

2. Wsparcie psychologiczne i społeczne

• Dostęp do bezpłatnej terapii psychologicznej.
• Grupy wsparcia dla pacjentów i ich rodzin.
• Kampanie społeczne przeciwdziałające stygmatyzacji osób po chorobie nowotworowej.

3. Aktywizacja zawodowa i edukacyjna

• Programy umożliwiające powrót do pracy, dostosowanie warunków pracy do potrzeb osób po nowotworze.
• Ulgi podatkowe dla pracodawców zatrudniających osoby z niepełnosprawnością po chorobie nowotworowej.
• Możliwość przekwalifikowania zawodowego i dostępu do szkoleń.

4. Prawa socjalne i finansowe

• Uproszczenie procedur przyznawania orzeczenia o niepełnosprawności.
• Wyższe świadczenia i renty dla osób trwale niezdolnych do pracy.
• Dopłaty do leków i sprzętu rehabilitacyjnego.

5. Dostosowanie przestrzeni publicznej

• Eliminacja barier architektonicznych i transportowych.
• Możliwość korzystania z ulgowych przejazdów komunikacją miejską.
• Tworzenie przyjaznych warunków w instytucjach publicznych (np. wydzielone miejsca parkingowe, udogodnienia w urzędach).

6. Prawo i ochrona przed dyskryminacją

• Wzmocnienie przepisów chroniących przed zwolnieniami z powodu choroby.
• Ochrona praw pacjentów onkologicznych i przeciwdziałanie dyskryminacji
  w zatrudnieniu.

Niepełnosprawność spowodowana chorobą nowotworową to temat wielowymiarowy, silnie zależny od kontekstu kulturowego. Społeczne postawy, dostęp do leczenia, sytuacja na rynku pracy, reprezentacja w mediach oraz działalność organizacji pacjenckich mają istotny wpływ na życie osób chorych i ich rodzin.

 

Wybrana bibliografia

1. Barnes, C., & Mercer, G. (2010). Exploring Disability: A Sociological Introduction. Polity Press.
2. Shakespeare, T. (2018). Disability: The Basics. Routledge.
3. Oliver, M. (1990). The Politics of Disablement. Palgrave Macmillan.
4. Goodley, D. (2017). Disability Studies: An Interdisciplinary Introduction. SAGE Publications.
5. Garland-Thomson, R. (2017). Extraordinary Bodies: Figuring Physical Disability w American Culture and Literature. Columbia University Press.
6. Barnes, C., & Mercer, G. (2010). Exploring Disability: A Sociological Introduction. Polity Press.
7. Bury, M. (1982). Chronic illness as biographical disruption. Sociology of Health & Illness, 4(2), 167–182.
8. Goffman, E. (1963). Stigma: Notes on the Management of Spoiled Identity. Prentice-Hall.
9. Kleinman, A. (1988). The Illness Narratives: Suffering, Healing, and the Human Condition. Basic Books.
10. Oliver, M. (1990). The Politics of Disablement. Macmillan.
11. Shuttleworth, R., & Meekosha, H. (2013). The Disability and Culture Reader. Routledge.
12. Sontag, S. (1978). Illness as Metaphor. Farrar, Straus and Giroux.
13. WHO. (2021). Cancer. World Health Organization. Retrieved z: https://www.who.int/health-topics/cancer 
14. Zola, I. K. (1991). Bringing our bodies and ourselves back in: Reflections on a past, present, and future medical sociology. Journal of Health and Social Behavior, 32(1),
    1-16.

 

Autorka: dr n. med. Katarzyna Cieślak, psycholog, certyfikowany psychoonkolog PTPO i certyfikowany superwizor psychoonkologii PTPO, w 2019 r. zdobyła tytuł doktora nauk medycznych na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu, pracuje w Wielkopolskim Centrum Onkologii w Poznaniu oraz na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu, pracuje jako wykładowca, szkoląc przyszłych lekarzy i inny personel medyczny. Od 17 lat współpracuje z Poznańskim Towarzystwem „Amazonki” i Federacją Stowarzyszeń „Amazonki” wspierając osoby po leczeniu raka piersi oraz szkoląc Ochotniczki i liderki klubów Amazonek. Posiada szeroką wiedzę na temat specyfiki funkcjonowania kobiet z rakiem piersi oraz osób z innymi schorzeniami onkologicznymi.