JAK ROZPOZNAĆ MOBBERA
Artykuł powstał w ramach projektu pt.: „Wydawnictwa dla Amazonek”, który realizowany jest dzięki dofinansowaniu ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
„JAK ROZPOZNAĆ MOBBERA”
Autorka: dr n. med. Katarzyna Cieślak
Mobbing objawiać się może w różny sposób – nie zawsze przez kojarzone z nim krzyki czy wybuchy złości. Czasami mobber może używać innych instrumentów jak: intrygi, podkopywanie pewności siebie lub autorytetu swojej ofiary, czy nawet kampanie oszczerstw.
Mobber może mieć różne twarze, bo czasem jest to osoba o wybujałym ego i zbyt wysokim mniemaniu o sobie, a czasem jest to ktoś, kto ma niskie poczucie własnej wartości, ale jest ambitny i dumny, co powoduje u niego ciągły strach przed zdemaskowaniem faktu, że nie zasługuje on na powierzone mu stanowisko lub pozycję w grupie.
Mobber często boi się utraty autorytetu i posłuchu, przez co musi pokazywać innym, że należy czuć przed nim respekt albo strach. Może to być też typ wystraszonego, ale solidnego i pracowitego ucznia, który był często krzywdzony w dzieciństwie i teraz chce udowodnić całemu światu swoją wartość.
Zdarzają się też mobberzy, którzy mają niewystarczające kwalifikacje do pełnienia swoich funkcji i ich jedynym sposobem na wykazanie się i uzasadnienie swojej pozycji jest wytworzenie atmosfery strachu.
Mobber o naturze tyrana jest szczególnie patologicznym przypadkiem: pozbawiony empatii, traktujący ludzi podległych sobie jak marionetki, pomiatający nimi, lekceważący ich i zupełnie nieliczący się z ich uczuciami. Mobberem najczęściej jest przełożony, ale zdarza się, że jest nim współpracownik na równorzędnym stanowisku, kolega czy koleżanka.
Mobber inaczej zachowuje się wobec podwładnych a inaczej wobec przełożonych i osób postronnych. Jest okrutny tylko dla tych, którzy podlegają jego władzy, dla pozostałych ludzi może być bardzo miły, uczynny, może tryskać humorem i udawać nawet skromność.
Dla osób, które są wyżej od niego, jest często służalczy, obłudnie miły i wyrachowany. Częste są przypadki, że szefowie mobbera nie mają pojęcia o tym, że gnębi on swoich pracowników i że skrywa w sobie wyjątkowo negatywne cechy charakteru.
Literatura podaje różne typologie mobberów. Przyjrzyjmy się niektórym z nich.
Część badaczy wskazuje na trzy podstawowe archetypy mobberów: „krzykacz”, „mobber schematyczny” i „intrygant”. Pierwszy działa pod wpływem emocji, a jego mobbing przejawia się w krzykach i wybuchach. Drugi natomiast woli działać „na zimno”. W jego repertuarze znajdują się często makiaweliczne intrygi, mające na celu upokorzenie tego, kogo obierze na cel. Trzeci z kolei ma cechy dwóch pozostałych. Może skrywać się za maską otwartego kolegi chętnego do pomocy.
Działanie mobbera zawsze jest zgodne z pewną logiką, natomiast samo zachowanie wobec osoby mobbingowanej przyjmuje formę realizacji z góry założonego planu. Biorąc pod uwagę mobbing pionowy, czyli przełożony – podwładny, motywem takich działań może być zazdrość przełożonego o wysoką jakość pracy, talent pracownika. Mówiąc inaczej – widzi w nim konkurencję. Zazdrość to jedna z powszechnych przyczyny mobbingu, zarówno pionowym jak i poziomym, między współpracownikami.
Mobber, który atakuje swojego współpracownika, chce podnieść własne poczucie wartości. Wskazuje się, że to właśnie samoocena może być kluczem do zrozumienia postaw mobbera.
Będąc istotami społecznymi, mamy tendencję do porównywania się z innymi. Jeśli porównanie wypada z korzyścią dla nas, wówczas jesteśmy zadowoleni. Jeśli jednak jest odwrotnie, to sprawa może się skomplikować. Ten negatywny wynik porównań z innymi osobami na jednostki może działać mobilizująco, natomiast niektórzy chcą zdeprecjonować wynik osoby, z którą się porównywali. Mobbing skierowany na osoby, które odnoszą sukces, jest jedną ze strategii mobbera. Umniejszanie sukcesów współpracowników może być jedną z korzyści psychologicznej dla mobbera.
Niektórzy mobberzy mają skłonność do obwiniania innych osób za swoje niepowodzenia. W psychologii mówi się o tzw. ruminacji, czyli rozpamiętywaniu nieprzyjemnych zdarzeń. Ciągłe powracanie myślami do swoich porażek podtrzymuje chęć zemsty, a także zdegradowania osoby, którą mobber uznał za sprawcę własnego niepowodzenia. Taka skłonność może być także powodem agresji wymierzonej we współpracownika. W oczach mobbera osoba prześladowana sama jest odpowiedzialna za takie traktowanie. Ataki są postrzegane przez mobbera jako następstwo zachowania ofiary. Jeśli w roli mobbera znajduje się przełożony, wówczas wykorzystuje on swoją władze, aby w grupie umocnić przekonanie o tym, że to ofiara przyczyniła się do takiego jej traktowania.
Mobberzy, którzy nie są przełożonymi, do swoich działań potrzebują tzw. cichej zgody grupy. W niektórych przypadkach zgoda to wynik strachu przed mobberem albo odwrotnie – podziwiania jego siły i stanowczości. Mobberami mogą być osoby, które są bardzo cenione przez przełożonych i współpracowników. Osoba atakująca innych, która może pochwalić się silnym charakterem, wzbudza respekt otoczenia. Sytuacje te można zaobserwować w miejscach pracy, w których nieobcy jest twardy styl bycia, a asertywność jest mylona z agresją. Mobber może wykorzystywać to, że jest w uprzywilejowanej pozycji, więc narzuca grupie swój styl komunikacji.
Empatia to jeden z mechanizmów, który powstrzymuje agresję. U mobbera jednak empatia może nie wystąpić – ofiara długo cierpi w milczeniu, maskuje swoje prawdziwe uczucia, które wynikają z mobbingowania jej. Mobber jest skupiony na swoich działaniach i celach, dlatego nie widzi cierpienia ofiary. Widoczne oznaki cierpienia ofiary nie są dla mobbera sygnałem, że należy zaprzestać agresywnego zachowania. W niektórych sytuacjach to sam mobber oskarża ofiarę o mobbing. O dramatycznych skutkach mobbingu można mówić wówczas, kiedy ofiara zaczyna być postrzegana jako osoba winna mobbingu przez współpracowników. Wówczas pojawia się odrzucenie i izolacja.
Problem mobbera to również trudności z bezstronnym spojrzeniem na własne zachowanie. Wierzą bowiem, że za taki stan rzeczy odpowiada sama ofiara. Mobber nie ma zdolności do tego, aby spojrzeć na sytuację z perspektywy ofiary. Nieumiejętność ta jest zarówno skutkiem jak i przyczyną ataków. Działanie mobbera nastawione jest na to, aby perspektywa ofiary stała się nieistotna dla innych. Eliminuje on ofiarę mobbingu z wymiany komunikacji, co skutkuje tym, że jej sposób postrzegania całej sytuacji jest nieważny.
Przyczyną działań mobbingowych ze strony mobbera nie zawsze jest chęć podniesienia samooceny. Terror psychologiczny, który jest stosowany wobec jednej bądź kilku osób może również wynikać z mikropolityki organizacji, czyli zespołu działań, które mają na celu zrealizowanie własnych interesów np. uzyskanie nagrody pieniężnej, wyższego stanowiska, cennych informacji, nawiązanie kontaktów z wpływową osobą. Mikropolityką jest szczególnie powszechna tam, gdzie nie ma otwartej komunikacji. Mikropolityka to dbałość o własne interesy przy jednoczesnym naruszeniu norm społecznych. Do mikropolityki prowadzonej przez mobbera można zaliczyć nieetyczne gry oraz manipulację.
Mobbing o podłożu mikropolitycznym przybiera dwie formy:
- wówczas, kiedy ofiara w jakiś sposób utrudnia osiągnięcie celu przez mobbera,
- gdy ofiara dobrze sprawdzi się w roli kozła ofiarnego, na którego można zrzucić odpowiedzialność za błędy.
W pierwszym przypadku celem mobbera jest pozbycie się ofiary z organizacji. Osoby poddane mobbingowi często same rezygnują z pracy w danej organizacji.
Drugi przypadek to maskowanie własnych błędów i zrzucenie odpowiedzialności na osobę mobbingowaną. Zdyskredytowanie osoby na oczach innych pracowników miało ich przekonać do słuszności działań podejmowanych przez mobbera. Podobnie działa także chęć poprawienia własnego wizerunku kosztem mobbingowanej ofiary.
Mikropolityka może prowadzić również do intryg, manipulacji, plotkowania i innego rodzaju nieetycznych zachowań względem innego pracownika. Jednak istotą podejmowanych działań jest chęć wykorzystania innych osób do osiągnięcia własnych celów.
Osoby, które posiadają skłonność do irytacji, mogą reagować impulsywnie lub nieuprzejmie. Osoby te mogą również zachowywać się agresywnie, jeśli inna osoba nie podziela ich zdania czy postawy. Nie jest to jednak warunek wystarczający do tego, aby pojawił się mobbing. Inna cecha, która sprzyja agresywnym zachowaniom jest podatność emocjonalna. Oznacza ona intensywniejsze przeżywanie emocji takich jak: dyskomfort, bezradność. Osoby, które są podatne emocjonalnie częściej mogą być mobberami. Poczucie krzywdy może stać się powodem, przez który osoba ta wymierzy swoje nieetyczne działania w inną osobę.
Powszechnym motywem agresji mobbera jest źle pojęta władza. Mobber może używać w nieodpowiedni sposób swojej władzy, aby zdyskredytować osobę, która zajmuje pewne stanowisko. Mobber może łatwo popadać w irytację, a dodatkowo przedmiotowo traktować swoich pracowników bądź współpracowników.
Mobberzy zwykle nie są dobrymi pracownikami. Wymagając od wszystkich wkoło wyrabiania wygórowanych norm, sami zawalają terminy, mylą się, spóźniają na spotkania albo w ogóle nie przychodzą. Krótko mówiąc, już dawno powinni wylecieć z pracy. Jednak ponieważ są pracodawcami, wszystko to uchodzi im na sucho. Co więcej, będą zbierać publiczne pochwały za działalność organizacji. To najlepszy dowód na systemową nierówność jako przyczynę powszechności mobbingu. Zdarzają się też inne typy: szefowie i szefowe, którzy sami się przepracowują i oczekują tego samego od swoich pracowników. Albo tacy, którzy uważają, że zatrudnione osoby mają obowiązek być gotowe do pracy o każdej porze dnia i nocy, także
w święta lub w czasie urlopu.
Sarkazm to zachowanie z repertuaru pasywno-agresywnych, ale w komunikacji mobbera może pojawić się i „zwykła” agresja. Każdemu może się zdarzyć mówienie podniesionym tonem
w stanie emocjonalnego wzburzenia, każdemu mogą popłynąć łzy – problem zaczyna się wtedy, gdy są to metody systematycznie stosowane w sytuacjach, gdzie potrzebna jest wymiana opinii, przegadanie alternatywnych pomysłów czy podjęcie trudnej decyzji i wzięcie na siebie odpowiedzialności za nią.
W miejscu, gdzie zarządza się przez terror psychiczny, prawie na pewno jest problem
z dostępem do zasobów niezbędnych do wykonywania zadań. Czasem te zasoby są, ale brakuje procedury ich wykorzystania, więc nie wiesz, co wolno ci zrobić. Może chodzić o utrudniony dostęp do funduszy (nie ma ustalonego budżetu na realizowanie działań albo każdy najmniejszy wydatek musi zostać zatwierdzony przez najwyższe czynniki), do baz danych, kontaktów, ale też do szkoleń. Chaos organizacyjny i utrzymywanie ludzi w niepewności daje szefowi pełnię władzy, dzięki czemu może ręcznie zarządzać niekomfortową sytuacją. Na przykład pozwala mu terroryzować jednych pracowników, a faworyzować innych – bo terror psychiczny może dotyczyć całego zespołu, ale zwykle na celowniku jest kilka wybranych osób.
Zwykle też w otoczeniu mobbera jest jedna lub kilka osób, które są mu wierne. Mogą zajmować się tuszowaniem jego zachowań, mogą tylko wspierać go w poczuciu, że jest dobrym człowiekiem i postępuje słusznie, a wszystkie zarzuty są kalumniami.
Psychiczni terroryści, tyranizujący swoich pracowników, źle reagują nawet na odmienne poglądy, a co dopiero krytykę ich zachowań lub organizacji, którą zarządzają. Gdy podniesiesz kwestię toksycznej atmosfery czy innych problemów w pracy, to na pewno najważniejszą rzeczą, na której skupi się wtedy mobber, będzie forma tej wypowiedzi. Terrorysta będzie próbował odzyskać kontrolę nad przebiegiem wydarzeń i może wyznaczyć ci osobne spotkanie na porozmawianie o twoich zarzutach. W rozmowie szef skupi się na uświadomieniu ci, jak bardzo ranisz jego uczucia i jak bardzo twoje nieodpowiedzialne zachowanie naraża interes firmy. Ponieważ jest duża szansa, że jesteś osobą empatyczną, szczerze zaangażowaną w misję organizacji, będzie tobą manipulować, atakując tam, gdzie zaboli. Aby nie dopuścić do tej, czy podobnej sytuacji, warto poznać choćby najważniejsze motywy działania mobbera.
Źródła:
https://wizerunekkobiety.pl/mobber-charakterystyka-ofiara-mobbingu-cechy-co-to-jest-mobbing/
https://centrumprawapracy.pl/jak-rozpoznac-mobbera/
https://krytykapolityczna.pl/kraj/praca-w-ngo-jak-rozpoznac-mobbera-poradnik/
Autorka: dr n. med. Katarzyna Cieślak, psycholog, certyfikowany psychoonkolog PTPO i certyfikowany superwizor psychoonkologii PTPO, w 2019 r. zdobyła tytuł doktora nauk medycznych na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu, pracuje w Wielkopolskim Centrum Onkologii w Poznaniu oraz na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu, pracuje jako wykładowca, szkoląc przyszłych lekarzy i inny personel medyczny. Od 16 lat współpracuje z Poznańskim Towarzystwem „Amazonki” i Federacją Stowarzyszeń „Amazonki” wspierając osoby po leczeniu raka piersi oraz szkoląc Ochotniczki i liderki klubów Amazonek. Posiada szeroką wiedzę na temat specyfiki funkcjonowania kobiet z rakiem piersi oraz osób z innymi schorzeniami onkologicznymi.