Artykuł powstał w ramach projektu  pt.: „Wydawnictwa dla Amazonek”,  który realizowany jest dzięki dofinansowaniu ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

„TECHNIKI MANIPULACJI I JAK SIĘ PRZED NIMI BRONIĆ”

Autorka: dr n. med. Katarzyna Cieślak

W psychologii manipulację definiuje się jako podstęp mający na celu wywarcie wpływu na inną osobę lub kontrolowanie jej, zwykle w sposób ułatwiający osiągnięcie osobistych celów. Manipulacja jest ogólnie uważana za nieuczciwą formę wpływu społecznego, ponieważ jest stosowana kosztem innych. Tendencje manipulacyjne mogą wynikać z zaburzeń osobowości takich jak narcystyczne, antyspołeczne zaburzenia osobowości i zaburzenia osobowości
z pogranicza. Manipulacja jest głównym składnikiem konstruktu osobowości zwanego makiawelizmem.

Manipulacja różni się zasadniczo od perswazji. Perswazja to umiejętność nakłonienia innych do pożądanego działania, zwykle w kontekście określonego celu. Perswazja często próbuje wpłynąć na przekonania, religię, motywacje lub zachowanie danej osoby. Wpływ i perswazja nie są ani pozytywne, ani negatywne, w przeciwieństwie do manipulacji, która jest ściśle negatywna.

Manipulanci mogą mieć różne motywacje:

– potrzeba realizacji własnych celów i osobistych korzyści kosztem innych

– silna potrzeba osiągnięcia poczucia władzy i wyższości w relacjach z innymi

– chęć i potrzeba poczucia kontroli

– nuda lub rosnące zmęczenie otoczeniem; postrzeganie manipulacji jako gry.

Według George’a K. Simona, skuteczna manipulacja psychologiczna wymaga nade wszystko dużego zaangażowania manipulanta:

– ukrywania agresywnych intencji i zachowań oraz bycia uprzejmym

– znajomości wrażliwości psychicznej ofiary w celu ustalenia, która taktyka będzie najbardziej skuteczna

– posiadania wystarczającego poziomu bezwzględności, aby nie mieć żadnych skrupułów, żeby w razie potrzeby wyrządzić krzywdę ofierze.

Chociaż o manipulacji mówi się najczęściej w kontekście związków romantycznych, należy pamiętać, że  w każdej relacji może dojść do manipulacji emocjonalnej lub przemocy. Dotyczy to agresywnych lub narcystycznych rodziców, apodyktycznych lub narcystycznych teściów, szefów, współlokatorów, sąsiadów, przyjaciół lub partnerów. Chociaż jest mało prawdopodobne, że doświadczysz manipulacji emocjonalnej we wszystkich tych relacjach, znajomość sygnałów i zrozumienie jak zareagować pomaga. Przyjrzyjmy się więc teraz poszczególnym technikom manipulacyjnym.

1. Gaslighting to taktyka manipulacyjna, którą można opisać  słowami: „To się nie wydarzyło”, „Wyobraziłaś sobie to” , „Oszalałaś”. Gaslighting jest prawdopodobnie jedną z najbardziej podstępnych taktyk manipulacyjnych, ponieważ zniekształca
   i podważa poczucie rzeczywistości. Gaslighting polega na tym, że kwestionujesz siebie, w tym swoją pamięć, wiarę w siebie, swój zdrowy rozsądek, to, co czujesz, a nawet własną tożsamość. Często objawia się to tym, że sprawca nazywa Cię „szaloną” lub manipuluje sytuacjami, aby wzbudzić w Tobie wątpliwości. Manipulant robi to, abyś
   w końcu automatycznie zaufała i zrobiła to, co każe bez zadawania pytań, dając mu tym samym całkowitą kontrolę. Rozbudzenie wątpliwości i niepewności w ofierze sprawia, że ona sama w końcu postrzega siebie jako niezdolną do logicznego myślenia, a nawet zaczyna zauważać u siebie zaburzenia psychiczne. W ten sposób manipulant próbuje całkowicie uzależnić od siebie ofiarę i sprawić, że zacznie ona polegać jedynie na oprawcy. Szczególnie w związkach partnerskich zdarza się, że osoba przemocowa sięga po technikę izolacji, próbując odseparować ofiarę od jej przyjaciół, rodziny oraz innych osób, które mogłyby podważyć działania manipulanta, przedstawić ofierze inny punkt widzenia lub zdobyć jej zaufanie.

Osoby stosujące gaslighting niejednokrotnie porównują ofiarę z innymi ludźmi, pokazując jej, że jest gorsza, mniej kompetentna lub słabsza. W ten sposób czuje się ona coraz bardziej niezadowolona z siebie i traci poczucie własnej wartości. Celem manipulanta jest wywołanie zamieszania, chaosu i dezorientacji w życiu ofiary
i wykreowanie konfliktów z innymi ludźmi. Jednocześnie, szczególnie w związkach partnerskich, oprawca może momentami okazywać wiele gestów dobroci i miłości, aby ofiara poczuła się zmieszana, a także bardziej od niego uzależniona. Ponieważ osoba stosująca gaslighting ma na celu całkowite omamienie ofiary i sprawienie, że traci ona zdolność do logicznego myślenia, często niezwykle trudno jest zacząć poszukiwać pomocy. Jeśli jednak istnieje podejrzenie, że weszliśmy w relację z osobą stosującą metody manipulacji, warto jak najszybciej zgłosić się po taką pomoc.
Ze względu na to, że gaslighter niejednokrotnie próbuje odseparować ofiarę od jej bliskich, którzy mogliby w jakikolwiek sposób ją wesprzeć, rozmowa z rodziną lub przyjaciółmi może być w tym przypadku niemożliwa lub po prostu nie przyniesie oczekiwanych rezultatów. Osoby przemocowe stosujące ten rodzaj przemocy bardzo często są w stanie wpłynąć nie tylko na samą ofiarę, ale również na otoczenie wokół niej, dlatego należy pamiętać, że brak zrozumienia ze strony bliskich nie musi oznaczać, że ofiara nie ma racji.

1. Projekcja to mechanizm służący do przeniesienia odpowiedzialności za swoje negatywne zachowania i cechy poprzez przypisanie ich komuś innemu, na przykład osoba dopuszczająca się patologicznego kłamstwa może oskarżyć partnera o kłamanie. 

Narcystyczni sprawcy przemocy uwielbiają grać w „grę w zrzucanie winy”. 

1. Efekt kuli śnieżnej – manipulant nakłania ofiarę do uległości, twierdząc (niezależnie od tego, czy jest to prawda, czy fałsz), że wiele osób już coś zrobiło i ofiara również powinna. Taką manipulację można zaobserwować w sytuacjach presji rówieśników, często występującej w sytuacjach, w których manipulant próbuje wpłynąć na ofiarę, aby spróbowała narkotyków lub innych substancji psychoaktywnych.
2. Gniew – manipulant wykorzystuje gniew, aby zaszokować ofiarę i zmusić ją do uległości. Manipulant tak naprawdę nie jest zły, po prostu udaje.  Kontrolowany gniew jest często stosowany jako taktyka manipulacji w celu uniknięcia konfrontacji, uniknięcia mówienia prawdy lub dalszego ukrywania zamiarów. Manipulant często posługuje się groźbami zwrócenia się na policję lub fałszywym zgłoszeniem nadużyć, które manipulant celowo wymyślił, aby przestraszyć ofiarę. Szantaż i inne groźby zdemaskowania to inne formy kontrolowanego gniewu i manipulacji, zwłaszcza gdy ofiara odmawia początkowym prośbom lub sugestiom manipulanta. Gniew służy również jako obrona, dzięki czemu manipulant może uniknąć mówienia prawdy
   w niewygodnych momentach lub okolicznościach. Gniew jest często używany jako narzędzie lub obrona, aby odeprzeć ewentualne pytania lub podejrzenia. Ofiara staje się bardziej skupiona na gniewie, niż na istocie sprawy.
3. Uwodzenie – Manipulant wykorzystuje urok, pochwały, pochlebstwa lub inne formy wspierania innych w celu zagłuszenia ich czujności i obdarzenia manipulanta zaufaniem i lojalnością . Oferuje także różnoraką pomoc, mając zawsze na celu zdobycie zaufania i dostępu do niczego niepodejrzewającej ofiary, którą oczarował.
4. Bombardowanie miłością ma miejsce wtedy, gdy ktoś zarzuca osobę uczuciem, intensywnymi emocjami oraz nadmiarem czasu i energii. Może to obejmować dawanie prezentów, składanie wyszukanych deklaracji podziwu oraz poświęcanie całego czasu
   i energii na zadowolenie ofiary. Manipulant wykorzystuje bombardowanie miłością, aby szybko zbudować intymność i zaufanie. W ten sposób manipulant żeruje na naturalnym pragnieniu danej osoby, aby czuć się potrzebnym i docenianym, i zamienia je w narzędzie zwiększające oddanie ofiary wobec niej.
5. Triangulacja  ma miejsce wtedy, gdy dwie osoby nie zgadzają się, a trzecia osoba zostaje wciągnięta, aby zadecydować, która ze stron „wygra”.  Ma ona na celu przede wszystkim osłabienie ofiary pod różnymi względami: od jej samooceny po kontakty z innymi ludźmi. Dla manipulanta z kolei jest nie tylko sposobem na umocnienie władzy, ale też metodą na własne ukryte lęki. Manipulant może też za Twoimi plecami tworzyć koalicję z innymi, opowiadać o tobie kłamstwa, nastawiać cię przeciwko komuś
   i wzajemnie. To wszystko to triangulacja. Dodatkowo triangulacja może być połączona z gaslightingiem. Wówczas trzecia strona zostanie wykorzystana do tego, by potwierdzić Twoje zaburzenia lub niestabilność emocjonalną. To szczególnie patologiczne i niebezpieczne oblicze manipulacji.
6. Uogólnienia  mają miejsce wtedy, gdy cechy jednej osoby odnoszone są do całej grupy osób w tej samej grupie demograficznej, ale też jeśli na przykład powiesz  sprawcy manipulacji, że jego zachowanie jest nie do przyjęcia, często będzie on dokonywał uogólnień na temat Twojej nadwrażliwości lub uogólnień w rodzaju: „Nigdy nie jesteś usatysfakcjonowana” lub „ Zawsze jesteś taka przewrażliwiona”. Możliwe, że czasami jesteś nadwrażliwa, ale tego rodzaju uogólnienie w żadnym razie nie jest uprawnione.
7. Przesuwanie słupków bramki – ta technika ma miejsce wówczas, gdy dana osoba zasadniczo zmienia zasady gry w trakcie, aby uniemożliwić drugiej osobie odniesienie sukcesu. Manipulant wynajduje coraz to nowe zadania, aby wykazać, że ma wszelkie powody do ciągłego niezadowolenia z Ciebie. Nawet po tym, jak przedstawiłaś wszystkie dowody na świecie, aby potwierdzić swoją argumentację lub podjęłaś działania, aby spełnić jego prośbę, on ma wobec Ciebie inne oczekiwania lub żąda dodatkowych dowodów. Za każdym razem podnosząc oczekiwania coraz wyżej lub całkowicie je zmieniając, wysoce manipulujący ludzie są w stanie zaszczepić w Tobie wszechobecne poczucie niskiej wartości. Wskazując jeden nieistotny fakt lub jedną rzecz, którą zrobiłaś źle i skupiając się na tym, osoby te odwracają uwagę od Twoich mocnych stron i wciągają Cię w obsesję na punkcie wszelkich wad i słabości. Sprawiają, że myślisz o kolejnych ich oczekiwaniach, którym będziesz musiała sprostać.
8. Zmiana tematu – ma na celu przekierowanie uwagi na zupełnie inną sprawę. Manipulant nie pozwoli Ci podnieść ważnej dla Ciebie kwestii, będzie koncentrował się na swoich celach. Dąż zawsze do konkretów, pilnuj właściwego tematu: „Nie o tym mówię. Skupmy się na prawdziwym problemie.” 
9. Groźby – za każdym razem, gdy ktoś używa gróźb, aby Cię do czegoś zmusić lub przekonać, jest to uważane za manipulację emocjonalną. Pamiętaj, by zawsze traktować groźby poważnie. Dokumentuj w miarę możliwości zagrożenia i zgłaszaj je odpowiednim organom.
10. Wyzwiska – to szybki i łatwy sposób na poniżenie Cię, poniżenie i obrazę Twojej inteligencji, wyglądu lub zachowania, jednocześnie umniejszenie Twojego prawa do swojego punktu widzenia. Wyzwiska mogą być również wykorzystywane do krytykowania Twoich przekonań, opinii i spostrzeżeń. Dobrze zbadana perspektywa lub świadoma opinia nagle staje się „głupia” lub „idiotyczna” w rękach manipulanta, który czuje się przez nią zagrożony. Zamiast atakować Twoją argumentację, celuje w Ciebie jako osobę i stara się podważyć Twoją wiarygodność i inteligencję w każdy możliwy sposób. Ważne jest, aby zakończyć każdą interakcję polegającą na wyzwiskach
    i poinformować, że nie będziesz tego tolerować. Celem stosowania wyzwisk jest przekonanie ofiary, że jest gorsza i że nie zasługuje na lepsze traktowanie. Często zaczyna się to od drobnych, mniej obraźliwych form i narasta jeśli chodzi
    o intensywność i częstotliwość, w miarę jak ofiara coraz bardziej przyzwyczaja się do wyzwisk.
11. Protekcjonalność – Manipulant „infantylizuje” swoją ofiarę, celowo traktując ją tak, jakby była młodsza lub mniej zdolna, lub wręcz traktując ją jak dziecko. Może to przybrać formę poniżania osoby w warstwie werbalnej, lub też wkraczania
    i przejmowania jej zadań w trakcie ich realizacji. 
12. Zawstydzanie – „Powinieneś się wstydzić” to ulubione powiedzenie manipulantów. Zawstydzenie ofiary może osłabić jej poczucie własnej wartości. Manipulanci będą Cię nawet zawstydzać z powodu wszelkich nadużyć lub niesprawiedliwości, których doświadczyłeś w swoim życiu, aby wywołać w tobie ponowną traumę. Czy byłaś ofiarą przemocy w dzieciństwie? Socjopata będzie twierdził, że musiałaś coś zrobić, aby na to zasłużyć, lub będzie przechwalać się swoim szczęśliwym dzieciństwem, aby sprawić, że poczujesz się osobą bezwartościową. Jeśli podejrzewasz, że masz do czynienia
    z toksyczną osobą, unikaj ujawniania jakichkolwiek swoich słabości lub przeszłych traum. Nie ma sensu ujawniać informacji, które mogłyby zostać potencjalnie wykorzystane przeciwko Tobie.

Jeśli doświadczyłaś którejś z tych taktyk, możliwe, że doświadczyłaś przemocy emocjonalnej. Możliwe też, że nadszedł czas, aby zwrócić się o profesjonalną pomoc.

Źródła:

https://mindhealth.pl/ 

https://en.wikipedia.org/wiki/Manipulation_(psychology) 

https://rozwojdopotegi.pl/triangulacja-narcyza/ 

https://thoughtcatalog.com/shahida-arabi/2016/06/20-diversion-tactics-highly-manipulative-narcissists-sociopaths-and-psychopaths-use-to-silence-you/ 

https://www.choosingtherapy.com/manipulation-tactics/ 

Autorka: dr n. med. Katarzyna Cieślak, psycholog, certyfikowany psychoonkolog PTPO i certyfikowany superwizor psychoonkologii PTPO, w 2019 r. zdobyła tytuł doktora nauk medycznych na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu, pracuje w Wielkopolskim Centrum Onkologii w Poznaniu oraz na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu, pracuje jako wykładowca, szkoląc przyszłych lekarzy i inny personel medyczny. Od 16 lat współpracuje z Poznańskim Towarzystwem „Amazonki” i Federacją Stowarzyszeń „Amazonki” wspierając osoby po leczeniu raka piersi oraz szkoląc Ochotniczki i liderki klubów Amazonek. Posiada szeroką wiedzę na temat specyfiki funkcjonowania kobiet z rakiem piersi oraz osób z innymi schorzeniami onkologicznymi.