Artykuł powstał w ramach projektu  pt.: „Wydawnictwa dla Amazonek”,  który realizowany jest dzięki dofinansowaniu z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

„Status osoby niepełnosprawnej a praca zawodowa. 

Zatrudnienie na etat a własna działalność gospodarcza.”

Osoba niepełnosprawna podlega takim samym zasadom zatrudniania jak każdy pracownik. Prawa i obowiązki pracodawcy oraz pracownika w szczególności reguluje Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1172, ze zm.) oraz Kodeks Pracy. 

Status osoby niepełnosprawnej.

Od 1 stycznia 1998 r. podstawą do uznania osoby za niepełnosprawną jest wyłącznie orzeczenie wydane przez powiatowy lub wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności lub orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Orzeczenia innych organów, wydane po 31 grudnia 1997 r. nie stanowią podstawy do uznania osoby za niepełnosprawną w rozumieniu ustawy o rehabilitacji.

Orzeczenia o zaliczeniu do grupy inwalidzkiej, wydane przed 1 stycznia 1998r., traktuje się na równi z odpowiednim orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności tylko jeżeli są nadal ważne.

W systemie orzecznictwa wyróżniamy następujące rodzaje orzeczeń:

• orzeczenie o lekkim, umiarkowanym bądź znacznym stopniu niepełnosprawności
• orzeczenie o  całkowitej bądź częściowej niezdolności do pracy na podstawie odrębnych przepisów
• orzeczenie o niepełnosprawności wydane przed ukończeniem 16 roku  życia                                        

Jak wynika z powyższego, każdy kto orzeka się tzw. rentowo czyli ZUS bądź KRUS bądź pozarentowo czyli powiatowe zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności  wraz z orzeczeniem nabywa status osoby niepełnosprawnej. 

Bardzo często osoby niepełnosprawne wahają się czy podejmować pracę, jeżeli w orzeczeniu napisane jest, że nie możemy pracować bądź tylko w warunkach pracy chronionej. 

Co tak faktycznie oznaczają stopnie niepełnosprawności?

Stopień znaczny – do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji,

Stopień umiarkowany – do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych,

Stopień lekki – do lekkiego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną

Osoby zaliczone do stopnia znacznego bądź umiarkowanego nie wyklucza możliwości zatrudnienia u pracodawcy, który nie zapewnia  warunków pracy chronionej ( nie jest zakładem pracy chronionej), jeżeli pracodawca ten przystosuje miejsce pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej bądź zatrudni w formie telepracy. 

Niezależnie od orzeczonego stopnia niepełnosprawności bądź niezdolności do pracy, warunkiem nadrzędnym do wykonywania pracy jest orzeczenie lekarza medycyny pracy o zdolności do pracy na danym stanowisku. 

Czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo, a czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo.

Osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych.

Stosowanie wskazany powyżej norm czasu pracy, nie powoduje obniżenia wysokości wynagrodzenia wypłacanego w stałej miesięcznej wysokości. Godzinowe stawki wynagrodzenia zasadniczego, odpowiadające osobistemu zaszeregowaniu lub zaszeregowaniu wykonywanej pracy, przy przejściu na normy czasu pracy, o których mowa wyżej, ulegają podwyższeniu w stosunku, w jakim pozostaje dotychczasowy wymiar czasu pracy do tych norm.

Ponadto, zgodnie z art. 16 ustawy o rehabilitacji, wskazanych powyżej norm, nie stosuje się:

• do osób zatrudnionych przy pilnowaniu oraz
• gdy na wniosek osoby zatrudnionej, lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę.

Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:

1. w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku,
2. w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy.

Zgodnie z art. 19 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Dodatkowy urlop wypoczynkowy udzielany jest na takich samych zasadach, jak zwykły urlop wypoczynkowy. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba niepełnosprawna nabywa po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia jej do jednego ze wskazanych powyżej stopni niepełnosprawności. Za dzień zaliczenia do stopnia niepełnosprawności należy uznać dzień posiedzenia zespołu orzekającego (data wydania orzeczenia). Zgodnie z art. 134 Kodeksu pracy jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin, to pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy. Niezależnie od tego uprawnienia, osoba niepełnosprawna ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy, którą wykorzystać może na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas takiej dodatkowej przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy.

Pracodawcy zatrudniającemu osoby niepełnosprawne przysługuje ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) miesięczne dofinansowanie do wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego, o ile pracownik ten został ujęty w ewidencji zatrudnionych osób niepełnosprawnych prowadzonej przez PFRON.

Jaka jest wysokość dofinansowania?

1.  1800 zł – w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności;
2.  1125 zł – w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności;
3.  450 zł – w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności.

Pracodawca, który nie zapewnia całościowo jako zakład warunków chronionych pracy, zatrudniając osobę niepełnosprawną może wystąpić do Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych o dofinansowanie do utworzenia i wyposażenia stanowiska pracy dla osoby niepełnosprawnej. Maksymalna wysokość pomocy na wyposażenie jednego stanowiska wynosi piętnastokrotność przeciętnego wynagrodzenia . Dofinansowanie do utworzenia stanowiska pracy jest w formie refundacji. Warunkiem dokonania zwrotu kosztów jest uzyskanie pozytywnej opinii Państwowej Inspekcji Pracy – wydanej na wniosek starosty – o przystosowaniu stanowiska pracy do potrzeb wynikających z niepełnosprawności zatrudnionego pracownika lub w przypadku gdy zatrudnienie osoby niepełnosprawnej nie wymagało przystosowania o spełnieniu warunków bezpieczeństwa i higieny pracy na tym stanowisku.

Pracownik bądź pracownik niepełnosprawny zatrudniony na etat, jeżeli zachoruje ma prawo do świadczeń z ubezpieczenia takich jak zasiłek chorobowy ( pełny wymiar to 182 dni), świadczenie rehabilitacyjne (kolejne 12 miesięcy – nie mogą otrzymać osoby, które posiadają rentę z tytułu niezdolności do pracy) oraz renta z tytułu niezdolności do pracy (jeżeli wcześniej nie miał przyznanej). A co w przypadku osoby prowadzącej własną działalność gospodarczą? Będąc na etacie otrzymujemy świadczenie w wysokości odpowiadającej naszym naszym dochodom. Gdy prowadzimy działalność gospodarczą najczęściej podczas zasiłku chorobowego nasze dochody ulegają radykalnemu obniżeniu i dodatkowo nie możemy wykonywać żadnych czynności związanych z pracą, ponieważ jesteśmy niezdolni do pracy. Oczywiście okres zasiłku chorobowego przy długiej niezdolności do pracy spowodowanej długotrwałym leczeniem należy wykorzystać. Ale co dalej? Świadczenie rehabilitacyjne nie pozwala prowadzić działalności, gdyż tak jak na zasiłku chorobowym nadal nie jesteśmy zdolni do pracy. Czy w takim przypadku jest sens wnioskować o to świadczenie? Otóż, gdy prowadzimy własną działalność gospodarcza i jesteśmy na zasiłku chorobowym a w dalszej perspektywie leczenia okres zasiłku nie będzie wystarczający i jednocześnie zakres naszej pracy pozwala na jej kontynuowanie możemy i powinniśmy wystąpić o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Orzeczenie rentowe pozwala nam kontynuować działalność pod warunkiem wpłat pełnej składki. Wraz z orzeczeniem lekarza orzecznika (ZUS bądź KRUS) o niezdolności do pracy nabywamy status osoby niepełnosprawnej. Tym samym możemy wystąpić do Państwowego Funduszu Osób Niepełnosprawnym o refundację składek.  Do uzyskania pomocy uprawniona jest osoba wykonująca działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej. 

Jaka jest wysokość pomocy?

1.  100 % kwoty obowiązkowych składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe – w przypadku osób zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności;
2.  60 % kwoty obowiązkowych składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe – w przypadku osób zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności;
3.  30 % kwoty obowiązkowych składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe – w przypadku osób zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności.

Warunkiem uzyskania refundacji składek jest opłacenie tych składek w całości najpóźniej w dniu złożenia wniosku.

Z takiej pomocy mogą korzystać osoby opłacające tzw. mały ZUS (podstawą wymiaru składek jest 30% przeciętnego wynagrodzenia) bądź duży ZUS ( podstawą wymiaru składek jest 60% przeciętnego wynagrodzenia). 

Ażeby zarejestrować się jako osoba niepełnosprawna prowadząca działalność gospodarczą należy:

1. złożyć wniosek Wn-U-G
2. kopie aktualnych dokumentów potwierdzających: pełną i skróconą nazwę wnioskodawcy, o ile posiada,imię i nazwisko wnioskodawcy, numery PESEL, REGON i NIP wnioskodawcy, o ile ich nadanie wynika z przepisów prawa;  Fundusz weryfikuje, czy dane wykazane we wniosku są zgodne z danymi znajdującymi się w rejestrach publicznych: Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEiDG), Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS) oraz rejestrze REGON, prowadzonym przez Główny Urząd Statystyczny. W przypadku ustalenia niezgodności danych wykazanych we wniosku z danymi znajdującymi się w rejestrach publicznych, zostaniesz wezwany do złożenia wyjaśnień i/lub przesłania kopii aktualnych dokumentów potwierdzających wskazane dane.
3. kopię aktualnego orzeczenia o niepełnosprawności (status osoby niepełnosprawnej)
4. pełnomocnictwo – jeżeli będzie nas reprezentować osoba wskazana.

Będąc osobom niepełnosprawną a raczej mając status osoby niepełnosprawnej bez względu na organ orzeczniczy, który wydał nam to orzeczenie możemy pracować na etacie bądź prowadzić działalność gospodarczą. Przepisy obecnie funkcjonujące pozwalają nam jak i pracodawcom na zmniejszenie kosztów pracy poprzez realizację programów wspomagających takich jak:

1. Absolwent – ego głównym celem jest umożliwienie wejścia na rynek pracy osób niepełnosprawnych posiadających wykształcenie wyższe lub studiujących na ostatnim roku w szkole wyższej. Wnioskodawcami dofinansowania są szkoły wyższe i organizacje pozarządowe prowadzące działania na rzecz osób niepełnosprawnych. Po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku otrzymują one dofinansowanie, które przekazują beneficjentom ostatecznym programu, czyli osobom posiadającym orzeczenie o znacznym, umiarkowanym lub lekkim stopniu niepełnosprawności, będącym absolwentami szkoły wyższej lub realizującymi ostatni rok nauki w szkole wyższej.
2. Stabilne zatrudnienie – dąży się do podniesienia wskaźnika zatrudnienia osób z niepełnosprawnością w administracji publicznej. Program będzie realizowany do 31 grudnia 2020 r. W tym czasie zostaną podpisane umowy z instytucjami publicznymi, samorządami terytorialnymi oraz instytucjami kultury, w których zobowiązują się one do zatrudniania pracowników niepełnosprawnych w swoich jednostkach. Dofinansowanie z PFRON obejmuje wyposażenie stanowiska pracy dla osoby niepełnosprawnej, adaptację pomieszczeń i otoczenia zakładu pracy, adaptację lub nabycie urządzeń ułatwiających pracę, zakup i autoryzację oprogramowania, szkolenie pracowników w zakresie współpracy z osobami niepełnosprawnymi, szkolenia dla pracowników niepełnosprawnych oraz dowóz do miejsca pracy.
3. Praca-Integracja – ma na celu podniesienie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy. Celem programu jest – realizowane poprzez dofinansowanie udzielone organizacjom pozarządowym na rekrutowanie – zatrudnienie u wskazanego pracodawcy oraz wsparcie w trakcie zatrudnienia pracowników niepełnosprawnych.

Autor: Arkadiusz Spychała – pracownik socjalny Wielkopolskiego Centrum Onkologii, dysponuje dużą wiedzą z zakresu pomocy społecznej przydatną dla pacjentów onkologicznych.