Artykuł powstał w ramach projektu  pt.: „Wydawnictwa dla Amazonek”,  który realizowany jest dzięki dofinansowaniu z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

Autorka: mgr Joanna Grzesiak

Przygotowanie do zabiegu operacyjnego dla każdego człowieka jest zadaniem wielowymiarowym, niekiedy stresującym i skomplikowanym. Podenerwowanie i nasilenie różnych emocji wynika przede wszystkim z braku zadowalającej wiedzy na temat tego, co podczas zabiegu operacyjnego i zaraz po nim ma się wydarzyć. Przygotowaniu do zabiegu towarzyszy często wiele burzliwych emocji, począwszy od strachu, niepewności, a niekiedy nawet przerażenia. Taka mieszanka skrajnych emocji często wynika z nieznajomości procedur medycznych, fizjologii własnego ciała, nieznajomości procesu gojenia ran, strachem przed zmianą wyglądu swojego ciała, powstaniem oszpecających blizn, a także ograniczonego dostępu do służby medycznej, długoterminowym oczekiwaniem w kolejkach na wizyty lekarskie i fizjoterapeutyczne, bólem, powikłaniami czy nieudanymi operacjami itp. Powikłania pozabiegowe i nieudane operacje zdarzają się w medycynie, zatem ich wymienianie jest uzasadnione. Jednak należy przy tym podkreślić, że są to przypadki skrajne, tylko niewielki odsetek pacjentów cierpi z ich powodu. Inne powody również mogą wystąpić u każdego z pacjentów, jednak brak podejmowania działań prozdrowotnych ze względu na możliwość ich wystąpienia, należałoby włożyć w kategorię lekceważenia i katastrofizmu wydarzeń.

Dodatkowo, odsuwanie terminu operacji, w nadziei, że stan fizjologiczny ulegnie znacznej poprawie, a występująca zmiana komórkowa, guz, stan zapalny, rana, owrzodzenie zniknie, zagoi się, jest skrajnie nieodpowiedzialne. Takie zachowanie może utrudnić proces leczenia i uniemożliwić całkowite wyleczenie. Utrudnia też zespołowi specjalistów dobór odpowiednich leków i procedur medycznych. Warto przy tym podkreślić, że łatwiej jest leczyć zaburzenia w początkowym stadium rozwojowym, kiedy organizm posiada wiele zasobów energetycznych, metabolicznych do walki z chorobą, niż w przypadku wyczerpania takich zasobów i wycieńczenia chorobą. 

Warto wiedzieć, że organizm posiada zasoby energetyczne w każdej z komórek swojego organizmu. Znajdują się one m.in. w wolnokrążącej krwi, w mięśniach, w wątrobie i w komórkach tłuszczowych. Są to jednak zasoby wyczerpywalne, które wymagają stałego uzupełniania. A na pewno nie trzeba podkreślać, że nawet z gorączką, stanem zapalnym, apetyt znacznie spada, a tym samym, zmniejsza się ilość dostarczonych substratów energetycznych, niezwykle potrzebnych do walki z chorobą / zaburzeniem funkcjonowania ciała pacjenta. 

W przypadkach, kiedy mamy do czynienia z chorobą, zaburzeniami homeostazy organizmu, jego zapotrzebowanie energetyczne  jest jeszcze większe. Wynika to z podjęcia przez organizm procesu walki z występującymi zaburzeniami. W przypadku, kiedy mamy do czynienia z komórkami o zmienionym metabolizmie, tzn. zmutowanymi nowotworowo, to pochłanialność substratów energetycznych przez takie komórki może przewyższać normalne zapotrzebowanie energetyczne. Związane jest to często z tworzeniem patologicznego, nadmiernego ukrwienia w obrębie zainfekowanej komórki / komórek, zmienionemu metabolizmowi komórkowemu, zmianie procesu aktywacji enzymów, czy zmianami w materiale genetycznym itp.

Dodatkowo, kiedy lekarz poinformuje już o wybranym rodzaju zabiegu, np. laparoskopia, cięcie chirurgiczne radykalne, oszczędzające itp., warto pochylić się nad analizą kilku bardzo ważnych kwestii. Zapytać lekarza prowadzącego o uzasadnienie wskazanego rodzaju operacji, o rozległość operacji, czas jej trwania i czas powrotu do zdrowia, do aktywności fizycznej, zawodowej. Warto także zapytać, ile i jakiego rodzaju szwy zostaną założone, jak powinien przebiegać proces gojenia, jak często wymagane są konsultacje lekarskie, jakie zmiany, zaburzenia są typowe dla choroby i zabiegu chirurgicznego, a jakie obserwacje powinny zmuszać do wnikliwej kontroli własnego ciała i konsultacji z lekarzem.

Znajomość odpowiedzi na powyższe pytania jest kluczowa w procesie prawidłowego samoleczenia. Przyczynia się ona także do lepszego radzenia sobie z chorobą i kwestiami ściśle z nią związanymi. Wiele zaburzeń pooperacyjnych wynika bowiem z nieprawidłowego przygotowania do zabiegu lub nieprawidłowej, nieodpowiedniej rehabilitacji i dbałości pozabiegowej o własne ciało. 

Przygotowując się do zabiegu operacyjnego warto zastosować się do kilku zasad (zamieszczonych w poniższych punktach):

1. Skonsultuj dokładnie z lekarzem rodzaj i rozległość lokalizacyjną operacji.

Znajomość rodzaju (mastektomia oszczędzająca, radykalna) oraz rozległości operacji pozwoli bowiem na zapoznanie i przyzwyczajenie się do faktu, jak głęboka i rozległa będzie rana (blizna). Ma to ogromne znaczenie pod względem fizjologicznym i rehabilitacyjnym, bowiem blizna będzie musiała zostać odpowiednio opracowana i zmobilizowana, tak, by nie powstały na niej zrosty, zwłóknienia, uniemożliwiające przesuwność skóry i tkanki podskórnej. Nieopracowana blizna może ‘wsiąkać’ wgłąb ciała, pozostawać twarda, mało elastyczna, a w procesie włóknienia, pociągać inne, znajdujące się w niewielkiej odległości od blizny struktury. Może to powodować ból, dyskomfort, uczucie stałego ciągnięcia struktur, ograniczenie ruchomości stawowej, zastój limfy, a nawet, w konsekwencji, stać się przyczyną stanu zapalnego okolicy pozabiegowej. 

Dodatkowo, wielkość i charakter blizny (rany) pozostają istotnymi kwestiami pod względem psychologicznym i estetycznym, zwłaszcza w życiu każdej kobiety. Myślę bowiem, że warto już przed operacją wiedzieć, jak może wyglądać okolica pozabiegowa. Pozwoli to nieco oswoić się z listą skutków ubocznych operacji, jakimi jest m.in. zmiana wyglądu własnego ciała.

2. Skonsultuj dokładnie z lekarzem termin wykonania zabiegu operacyjnego.

Termin operacji warto znać minimum 8 – 12 tygodni przed planowanym zabiegiem. Tyle czasu bowiem potrzebują mięśnie do swojej przebudowy i przygotowania motorycznego do różnego rodzaju wysiłku, dłuższego czasu nieaktywności – by nie straciły swojej elastyczności, siły i funkcji. Przygotowane motorycznie mięśnie lepiej aklimatyzują się do stanu spoczynku, braku obciążenia i braku eksploatacji w życiu codziennym. Takie mięśnie szybciej potrafią odbudowywać swoją siłę mięśniową, szybciej odzyskują zdolności do pracy. Przygotowanie fizyczne (motoryczne) mięśni przed zabiegiem operacyjnym, wzmocnienie ich, jest zatem kluczowym elementem powrotu do zdrowia, odgrywa znaczą rolę w procesie gojenia, odbudowywania ograniczonych funkcji i zdolności motorycznych.

Należy sobie również bowiem zdawać sprawę, że struktury naszego ciała posiadające jakiekolwiek zaburzenia, pozbawione aktywności fizycznej, często ulegają osłabieniu, wolniej aklimatyzują się i dostosowują do wysiłku fizycznego, do obowiązków życia codziennego, wymagających sprawności fizycznej i manualnej. Osłabienie mięśniowe wynika z ograniczenia poziomu, czasu i intensywności pracy mięśni. Ograniczenie aktywności ruchowej przez pacjentów jest często skutkiem towarzyszącego chorobie bólu, strachu przed jej progresją, wysiękami oraz podyktowane jest niewiedzą na temat tego, czy aktywność ruchowa jest wskazana / niewskazana w danym uszkodzeniu. A jeśli nawet jeśli pacjenci wiedzą, że aktywność ruchowa jest wskazana, to brak im stosowanej wiedzy, w jakim stopniu, z jaką intensywnością, jak często powinni się ruszać i aktywizować okolicę pozabiegową. I w końcu,  gdzie jest granica, której nie powinno się przekraczać, żeby nie doszło do powikłań i  dalszego, niekontrolowanego rozwoju choroby itp. 

Kolejną przyczyną ograniczenia aktywności i progresu osłabienia mięśniowego, jest fakt, iż niekiedy pacjenci dostają informację od samego lekarza, że należy ograniczyć ruchy wskazanej do operacji części ciała, żeby jej nie uszkodzić itp. Jednak jest to działanie błędne. Ograniczać ruchomość należy tylko wtedy, gdy dana struktura jest przeciążona i grozi jej naderwanie lub zerwanie. Wówczas zapobiegawczo należy ograniczyć jej ruchomość. W innych zaś przypadkach należy zachować największą funkcjonalność przedzabiegową. Bo unieruchomienie pozabiegowe, które stosuje się dość powszechnie, w celu akceleracji gojenia ran, zrostu kośćca i tak powoduje ograniczenie aktywności danej struktury, a tym samym ma wpływ na jej osłabienie. 

W przygotowaniach do zabiegu operacyjnego trzeba pamiętać o łańcuchu przyczynowo-skutkowym. Jeśli osłabiona struktura zostanie poddana zabiegowi operacyjnemu, jej osłabienie, ze względu na nieaktywność tego miejsca zarówno przed jak i po operacji, będzie niemalże dwukrotne. I proces powrotu do stanu sprzed choroby będzie znacznie dłuższy.

3. Skonsultuj z lekarzem rodzaj zakładanych szwów, ich liczbę i metody opracowywania blizny.

Aktualnie w medycynie stosuje się różnego rodzaju szwy. Różnią się one swoją grubością, budową, elastycznością. Jedne z nich rozpuszczają się w ciele kilka tygodni po założeniu, inne z nich trzeba wyciągnąć. Czas ich noszenia zależy przede wszystkim od operowanego miejsca, wieku, wielkości rany i indywidualnego procesu leczenia. U jednych ludzi rany goją się bardzo szybko, u innych zaś proces ten jest wydłużony. Czas i rodzaj zakładanych szwów jest też w znacznej mierze skorelowany z głębokością i rozległością rany i miejsca operowanego. Jednak w każdym z powyższych przypadków, niezależnie od głębokości i rozległości blizny pooperacyjnej, należy pamiętać o rozpracowaniu, mobilizacji blizny po zrośnięciu się rany i wyciągnięciu szwów.

Mobilizacja blizny jest jednym z zabiegów fizjoterapeutycznych, z dziedziny terapii manualnej, polegającym na manualnej pracy na bliźnie, w celu nadania jej większej ruchomości, rozerwaniu zrostów, zapobieganiu procesowi włóknienia tkanek, ograniczeniu dolegliwości bólowych, stanu zapalnego w obrębie rany i tkanek otaczających. Opracowywanie blizny przyczynia się także do poprawy jej wyglądu, estetyki blizny – maksymalnego upodobnienia jej do tkanki nieobjętej cięciem chirurgicznym, tj. zdrowej tkanki.

4. Zapytaj jak powinien przebiegać proces gojenia.

Proces gojenia uzależniony jest od wielkości rany, jej charakteru, stanu funkcjonalnego pacjenta, parametrów morfologicznych krwi i szybkości tworzenia się strupa. Warto jednak wiedzieć, jak wygląda rana gojąca się w sposób fizjologiczny, a jakie objawy powinny być niepokojące. Wszelkie wycieki z rany, utrzymujące się dolegliwości bólowe, ucieplenie, wsiąknięcia skóry wgłąb tkanek, znaczące różnice pomiędzy symetrycznymi strukturami, utrzymujący się obrzęk, ograniczenie ruchomości czy świąd należą do zespołu objawów świadczących o nieprawidłowościach w procesie gojenia i należy skonsultować je z lekarzem. Lekarz w tych sytuacjach może wskazać przyczynę istniejących zaburzeń i przygotować plan dalszego, bardziej ukierunkowanego leczenia.

5. Zapytaj o czas powrotu do zdrowia, do aktywności fizycznej, zawodowej.

Powrót do życia sprzed choroby, do aktywności zawodowej, kulturowej, społecznej jest bardzo ważnym, kluczowym elementem w procesie leczenia. Warto zapytać lekarza, jak długo może zająć powrót do zdrowia, jakie trudności mogą pojawić się na tej drodze, jaki plan terapii, działań lekarskich i procedur medycznych proponuje lekarz prowadzący dla akceleracji powrotu do życia sprzed choroby.

6. Zapytaj jak często wymagane są konsultacje lekarskie i kiedy powinnaś / powinieneś zgłosić się do innego specjalisty, np. fizjoterapeuty.

Konsultacje lekarskie są bardzo ważnym elementem w procesie powrotu do zdrowia, dlatego też warto spytać lekarza prowadzącego, jak długo i z jaką intensywnością powinno się zgłaszać na obserwację. W dużej mierze będzie to związane z zastosowaną formą leczenia i wielkością nowotworu, jego charakterem, podłożem genetycznym, immunologicznym komórek nowotworowych.

Dodatkowo, ze względu na fakt, że zabiegi chirurgiczne, oparte są na przerwaniu ciągłości skóry i tkanek, w niektórych przypadkach warto jest skorzystać z usług, konsultacji  fizjoterapeutycznych. Warto również skonsultować z lekarzem prowadzącym czy wymagane / wskazane będzie skorzystanie z takich usług, kiedy powinno się do takiego specjalisty zgłosić.

7. Zapytaj jakie zaburzenia są typowe dla Twojego zabiegu, a jakie obserwacje powinny zmuszać do wnikliwej kontroli własnego ciała i konsultacji specjalistycznych.

Leczeniu zaburzeń zawsze towarzyszą zjawiska pożądane i zjawiska niepożądane. Warto zapytać lekarza, jakie zjawiska w danym przypadku, rodzaju zastosowanej operacji i ścieżki leczenia należą do zjawisk pożądanych, a które powinno się natychmiast skonsultować ze specjalistą.

8. Zapytaj jak na co dzień dbać o swoje ciało, ranę, blizny nawet kilka lat po chorobie / operacji.

Estetyczny wygląd blizny pozwala na lepsze samopoczucie, wzmaga pewność siebie itp. Dlatego też dbałość o stronę wizualną blizny jest ważnym aspektem w życiu każdego człowieka, Warto dopytać lekarza lub fizjoterapeutę, jak można indywidualnie opracowywać bliznę, jakie specyfiki stosować w celu złagodzenia kolorytu blizny, czy i jakie kremy można stosować w życiu codziennym. Dodatkowo, należy zapytać jaki rodzaj aktywności fizycznej byłby wskazany, a jaki stanowi bezwzględne przeciwskazanie dla danego pacjenta, z jaką intensywnością i częstotliwością należy daną dyscyplinę uprawiać.

9. Zapytaj jak często w kolejnych latach powinnaś / powinieneś zgłaszać się na badania przesiewowe.

Należy pamiętać, że organizm dotknięty chorobą, po ingerencji chirurgicznej, jest bardziej podatny na czynniki zewnętrzne, zaburzenia homeostazy organizmu, patogeny, wirusy, zakażenia, zaburzenia komórkowe. Dlatego też warto wyrobić w sobie nawyk regularnej kontroli własnego ciała, pozwoli to wówczas niejednokrotnie na zwalczenie zaburzeń przed ich rozsianiem na cały organizm. Pamiętajmy bowiem, że należyta dbałość o własne zdrowie pozwala na długie, beztroskie życie. 

Autor: Joanna Grzesiak, mgr fizjoterapii, dyplomowany terapeuta metod fizjoterapeutycznych w dziedzinie rehabilitacji pacjentów onkologicznych, doktorantka Zakładu Neurobiologii AWF w Poznaniu, od 2011 fizjoterapeuta w Poznańskim Towarzystwie „Amazonki”