autor: dr n. med. Angelika Kargulewicz
Jak się okazuje, nieprawidłowe nawyki żywieniowe mogą być przyczyną zaburzeń
metabolicznych, takich jak podwyższone wartości cukru we krwi, które prowadzą do rozwoju
cukrzycy, czy wysoki cholesterol stanowiący istotny czynnik ryzyka chorób układu sercowonaczyniowego.
Nieprawidłowa dieta, obfitująca w białko i tłuszcze zwierzęce, rafinowane
węglowodany czy nadwyżka kaloryczna mogą być przyczyną wielu chorób. Jednakże warto
pamiętać, że tzw. „zdrowa dieta” może stanowić podstawowe lekarstwo na problemy
metaboliczne. Nie mniej jednak pamiętajmy, że dieta nie działa tak szybko jak środek
farmakologiczny. Na jej pierwsze efekty będziemy musieli poczekać kilka tygodni, jednakże
trwała zmiana nawyków żywieniowych w dłuższej perspektywie bardzo często pozwala
ustrzec się przed groźnymi chorobami metabolicznymi. W niniejszym artykule zostaną
przedstawione zasady leczenia dietetycznego najczęściej występujących zaburzeń
metabolicznych.
Wysoki poziom cholesterolu i leczenie dietą
Zaburzenia profilu lipidowego to stan kliniczny, w którym dochodzi do podwyższenia
stężenia cholesterolu całkowitego, lipoprotein LDL, trójglicerydów, czy obniżenia poziomu
tzw. „dobrego” cholesterolu frakcji HDL. Najczęstszą przyczyną zaburzeń profilu lipidowego
są błędy żywieniowe oraz niski poziom aktywności fizycznej. Zaburzeniu może ulec jeden
lub wiele parametrów. I tak na przykład może wystąpić sytuacja, że podwyższeniu ulegnie
tylko stężenie trójglicerydów. Biorąc pod uwagę czynniki żywieniowe, nadmiar cukrów
(cukier z cukiernicy, słodkie soki i napoje, słodycze) oraz alkohol są najczęstszą przyczyną
hipertrójglicerydemii (wysokie stężenie trójglicerydów we krwi) [1, 2]. W leczeniu
żywieniowym z kolei idealnie sprawdzi się olej rybi (np. tran obfitujący w kwasy omega-3)
oraz stosowanie ogólnych zasad diety śródziemnomorskiej. Rozpatrując hiperlipidemię
związaną z podwyższonym stężeniem cholesterolu całkowitego i LDL warto mieć na uwadze,
że jej częstą przyczyną jest nadwyżka kaloryczna i dieta obfitująca w tłuszcze zwierzęce
(tłuste mięsa, masło w nadmiarze, przetwory odzwierzęce). W kontekście leczenia
dietetycznego warto zaprzyjaźnić się na co dzień z płatkami lub otrębami owsianymi,
ponieważ to właśnie owies zawiera frakcję błonnika rozpuszczalnego (tzw. β-glukan), która
obniża stężenie cholesterolu w surowicy krwi [3]. Dobrym pomysłem w takiej sytuacji będzie
codzienny śniadaniowy rytuał polegający na spożywaniu płatków/otrębów owsianych
przykładowo z jogurtem naturalnym, dodatkiem owoców jagodowych (świeżych lub
mrożonych), nasion lnu czy orzechów włoskich. W zwyczajowym jadłospisie warto również
uwzględnić spożycie olejów roślinnych (oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany), które
mogą być stosowane do pieczywa jako zamiennik masła, ale również jako składnik sałatek,
czy past kanapkowych. Poniżej lista produktów, które warto włączyć do diety kiedy
borykamy się z zaburzeniami profilu lipidowego:
• Oliwa z oliwek
• Olej lniany
• Cebula (czerwona jest delikatniejsza dla przewodu pokarmowego)
• Czosnek – najlepiej przeciśnięty przez praskę, dodawany na surowo i w trakcie
gotowania
• Łosoś, makrela, sardynki, tuńczyk – zalecana ilość to dwie porcje tygodniowo
• Pokarmy bogate w witaminę C (papryka, brokuły, pomarańcze, truskawki, porzeczka)
• Jabłko – obecność pektyn wpływa na obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego
• Grejpfrut (kwas galakturonowy) – 340 g dziennie (1 sztuka) wpływa na istotne
obniżenie poziomu cholesterolu (UWAGA: grejpfrut nie jest wskazany dla pacjentów
przyjmujących leki)
• Pokarmy bogate w β-karoten (marchew, szpinak, brokuły, jarmuż)
• Migdały i orzechy włoskie
• Awokado (doskonały zamiennik masła)
• Fasola i inne rośliny strączkowe (soczewica, cieciorka, groch)
• Płatki/otręby owsiane – wystarczy 25 g (2-3 łyżki) dziennie
• Grzyby shiitake, jęczmień, płatki ryżowe, glony morskie z gatunku listownic
• Czarna i zielona herbata
Przykładowy jadłospis dla pacjenta z hipercholesterolemią
Kobieta, dieta redukująca masę ciała, jadłospis 1500 kcal
Śniadanie:
Owsianka z dodatkami:
Płatki ugotować na napoju roślinnym, dodać pozostałe składniki
Płatki owsiane 30 g 3 łyżki
Napój ryżowy z wapniem 200 g 1 szklanka
Mango miękkie 200 g 1 mała sztuka
Nasiona chia lub lnu 20 g 2 łyżki
II Śniadanie:
Kasza kuskus razowa z dodatkami:
Kasza kuskus – zalać gorącą wodą i poczekać aż napęcznieje 30 g 1/6 szklanki suchej
kaszy
Oliwa z oliwek 3 g ½ łyżeczki
Sałata 10 g 2 liście
Pieczone mięso z piersi kurczaka 50 g ¼ piersi
Seler naciowy 140 g 2 laski
Sok z cytryny, zioła prowansalskie, pieprz
Obiad:
Makaron ze szpinakiem:
Makaron razowy ugotować. Na patelni rozgrzać oliwę z oliwek, dodać czosnek, zrumienić, a
następnie dodać szpinak, pokruszony ser feta i suszone pomidory
Makaron razowy 60 g 2/3 szklanki suchego makaronu
Oliwa z oliwek 6 g 1 łyżeczka
Czosnek 1 ząbek
Szpinak 200 g 1 opakowanie 200 g
Ser Feta 40 g 2 plastry
Suszone pomidory z oleju 3-4 sztuki
rzepakowego
Przekąska:
Orzechy włoskie 30 g 3 łyżki
Morela/figa suszona 20 g 2 sztuki
Kolacja:
Sałatka z tuńczyka:
Składniki pokroić i wymieszać
Sałata 10 g 2 liście
Tuńczyk w sosie własnym 150 g 1 opakowanie 150 g
Ogórek kiszony 100 g 1 sztuka
Oliwki 25 g ok. 10 sztuk
Pomidor 200 g 1 sztuka
Kilka pokrojonych suszonych pomidorów z oleju
Zioła prowansalskie, sok z cytryny, pieprz
Przykładowy jadłospis dla pacjenta z hipercholesterolemią
Kobieta, jadłospis 1800 kcal
Śniadanie:
Owsianka z tartym na tarce jabłkiem i dodatkami:
Płatki ugotować na mleku, dodać miód, nasiona i starte na tarce jabłko
Płatki owsiane 50 g 5 łyżek
Mleko 1.5 % 200 g 1 szklanka
Tarte na tarce jabłko 150 g 1 sztuka
Miód 12 g 1 łyżeczka
Nasiona lnu/ziarna chia 25 g 2 i ½ łyżki
II Śniadanie:
Kanapka skropiona oliwą z sałatą i szynką wysokiej jakości plus ogórki kiszone:
Chleb żytni razowy 70 g 2 kromki
Oliwa z oliwek 3 g ½ łyżeczki
Sałata
Wysokiej jakości wędlina 30 g 2 plastry zamiennie 2 plastry twarogu
Ogórki kiszone 200 g 2 sztuki
III Śniadanie:
Kiwi lub mandarynki 140 g 2-3 sztuki
Orzechy włoskie/nerkowca lub migdały 30 g 3 łyżki
Obiad:
Włoski krem pomidorowy:
Zagotować wodę. Pomidory naciąć na krzyż, przełożyć do dużej miski i zalać wrzątkiem.
Zdjąć skórę. Na dnie garnka rozgrzać oliwę. Czosnek posiekać, seler pokroić w cienkie paski
i podsmażyć wszystko przez 1 minutę. Dodać pomidory, po szczypcie soli i pieprzu
oraz wodę i dusić bez przykrycia na małym ogniu przez przynajmniej 60 minut. Po upływie
tego czasu zupę spróbować i w razie potrzeby dodać miód. Następnie chleb pokroić w drobną
kostkę, dodać do zupy i gotować przez kolejne 30 minut. Podawać z podartą bazylią i
grzankami
Dojrzałe pomidory 600 g 3 sztuki
Seler naciowy 35 g ½ łodygi
Czosnek ½ ząbka
Oliwa z oliwek 24 g 2 łyżki
sól i czarny pieprz
Woda 300 g 1 i ½ szklanki
Chleb żytni razowy 35 g 1 kromka
Miód 6 g ½ łyżeczki
Do podania: bazylia oraz grzanki (35 g 1 kromka, chleb pokroić w kostkę i zrumienić na
suchej patelni bez tłuszczu)
Kolacja:
Kanapka z serkiem plus warzywa:
Ser wymieszać z jogurtem i warzywami
Chleb razowy 35 g 1 kromka
Sałata 5 g 1 liść
Ser twarogowy półtłusty 150 g ¾ kostki 200 g
Jogurt naturalny 20 g 2 łyżki
Ogórek kiszony 100 g 1 sztuka
Pomidor 200 g 1 sztuka
Zaburzenia gospodarki węglowodanowej i stan przedcukrzycowy – leczenie dietą
Nieprawidłowy styl życia i niski poziom aktywności fizycznej wpływa również na zaburzenia
gospodarki węglowodanowej, prowadząc do rozwoju stanu przedcukrzycowego, a w
następstwie pełnoobjawowej cukrzycy typu 2. Warto pamiętać, że podwyższone wartości
glikemii (stężenie glukozy w surowicy krwi na czczo między 100 – 125 mg/dl; tak zwana
nieprawidłowa glikemia na czczo) można obniżyć stosując zasady racjonalnej diety.
Podstawowym założeniem leczenia żywieniowego jest ograniczenie podaży węglowodanów
rafinowanych. Dodatkowo, jadłospis powinien obfitować w pokarmy o wysokiej zawartości
błonnika rozpuszczalnego (owies, nasiona roślin strączkowych, warzywa). Posiłki powinny
charakteryzować się niskim indeksem i ładunkiem glikemicznym. Tabela indeksu
glikemicznego została przedstawiona poniżej. Zalecane jest wybieranie produktów o niskim
indeksie glikemicznym, czyli < 55. Wskazuje się również na korzyści wynikające z
dodawania do dań przypraw i ekstraktów roślinnych, które stabilizują stężenie glukozy w
surowicy krwi. Przykładem jest cynamon, kozieradka, gorzki melon, żeń-szeń, czy babka
jajowata [4].
Tabela 1. Indeks glikemiczny produktów spożywczych.
Produkt Indeks glikemiczny
Maltoza (piwo) 110
Glukoza 100
Frytki 95
Płatki kukurydziane 91
Chipsy 90
Cukierki 80
Miód 87
Gotowana marchewka 85
Popcorn 85
Mąka 80
Chleb pszenny 77
Arbuz 77
Wafle 76
Herbatniki 70
Batoniki czekoladowe 70
Ryż biały 75
Ziemniaki 56-85
Banany 60
Fanta 68
Mars 68
Buraki 65
Cukier 70
Czekolada 49
Chleb żytni pełnoziarnisty 40
Mleko 27
Jabłko 36
Makaron 50
Przykładowy jadłospis dla pacjenta z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej
Kobieta, jadłospis 1400 kcal
Śniadanie:
Płatki z dodatkami:
Płatki owsiane 40 g 4 łyżki
Jogurt naturalny 200 g 1 szklanka
Owoce jagodowe 140 g 1 szklanka
Nasiona babki płesznik 20 g 2 łyżki
II Śniadanie:
Kanapka:
Chleb orkiszowy/graham 35 g 1 kromka
Sałata 10 g 2 liście
Pieczone mięso z piersi kurczaka 50 g ¼ piersi zamiennie 50 g twarogu półtłustego
(pieczone w pergaminie w piekarniku)
Seler naciowy 140 g 2 laski
Obiad:
Wstążki z pieczonymi warzywami:
Cukinię obrać, osuszyć, pokroić wzdłuż w wąskie plasterki. Pomidory umyć i osuszyć.
Przygotować sos: oliwę wymieszać z sokiem z cytryny, pieprzem, przeciśniętym przez praskę
czosnkiem. Warzywa ułożyć na pergaminie w piekarniku, posmarować sosem i piec 10-12
min w temp. 180 st. C. Podać z ugotowanym makaronem, posypać bazylią.
Makaron razowy 40 g ½ szklanki suchego makaronu
Cukinia 300 g 1 mała sztuka
Pomidorki koktajlowe 250 g 1 opakowanie 250 g
Liście bazylii – garść, lub użyć suszonej, sól
Sos: łyżeczka soku z cytryny, łyżka oliwy z oliwek, ½ ząbku czosnku, pieprz
Przekąska:
Orzechy włoskie/migdały 25 g 2 i ½ łyżki
Truskawki/maliny/porzeczka 140 g 1 szklanka
Kolacja:
Sałatka z sera ricotta plus pieczywo:
Składniki pokroić i wymieszać
Płatki owsiane 50
Makaron pełnoziarnisty 40
Surowa marchewka 30
Owoce świeże 30
Gorzka czekolada 22
Warzywa zielone, pomidor, cukinia,
czosnek, cebula, bakłażan
< 15
Sałata 10 g 2 liście
Ser ricotta 125 g ½ opakowania 250 g (zamiennie może być
twaróg lub 60 g sera feta)
Ogórek kiszony 100 g 1 sztuka
Pomidor 200 g 1 sztuka
Bazylia/oregano, sok z cytryny, pieprz
Chleb orkiszowy/graham 35 g 1 kromka
Przykładowy jadłospis dla pacjenta z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej
Kobieta, jadłospis 1600 kcal
Śniadanie:
Płatki z dodatkami:
Płatki owsiane/otręby owsiane20 g 2 łyżki
Jogurt naturalny 200 g 1 szklanka
Maliny/borówki 140 g 1 szklanka
Nasiona babki jajowatej/płesznik10 g 1 łyżka
II Śniadanie:
Kromka chleba z sałatą i pastą z awokado:
Jajko ugotować, posiekać w kosteczkę, czosnek zetrzeć posolić odrobiną soli ziołowej
morskiej. Awokado skropić sokiem z cytryny i wymieszać razem z czosnkiem. Przełożyć do
jajka, wymieszać doprawić pieprzem. Dodać oliwę, kolendrę lub inną zieleninę.
Jajka 58 g 1 sztuka
Czosnek 1/4 ząbka
Awokado 50 g 1/3 sztuki
Sok z cytryny 3 g ½ łyżeczki
Oliwa z oliwek 3 g ½ łyżeczki
Pieprz, odrobina soli ziołowej morskiej kolendra lub inna zielenina
Chleb razowy 35 g 1 kromka
Sałata
III Śniadanie:
Śliwki węgierki 150 g ok. 10 sztuk
Migdały/orzechy 30 g 3 łyżki
Obiad:
Kapuśniak:
Mięso umieścić w garnku wraz z liściem laurowym i zielem angielskim, wlać zimną wodę.
Doprowadzić do wrzenia i gotować ok. 30 minut. Dodać grubo startą marchew, drobno
pokrojoną cebulę i pokrojone w kostkę ziemniaki, gotować. Na końcu wrzucić poszatkowaną
kapustę, przyprawić pieprzem i majerankiem, gotować ok. 15 min. Pokrojone mięso zjeść
razem z zupą. Posypać natką pietruszki.
Udziec z indyka bez skóry 300 g
Kiszona kapusta 250 g 2 i ½ szklanki
Ziemniaki 210 g ok. 3 sztuki
Marchew 200 g 2 sztuki
Cebula 1 sztuka
Ziele angielskie 4 ziarna
Liść laurowy 1 sztuka
Natka pietruszki 10 g 1 łyżka posiekanej
Pieprz, majeranek
Kolacja:
Kanapka z serkiem plus pomidor:
Ser wymieszać z jogurtem i pokrojoną rzodkiewką
Chleb razowy 35 g 1 kromka
Sałata 5 g 1 liść
Ser twarogowy półtłusty 100 g ½ kostki 200 g
Jogurt naturalny 20 g 2 łyżki
Rzodkiewka 60 g 4 sztuki
Pomidor 200 g 1 sztuka
Podwyższone stężenie kwasu moczowego i dna moczanowa – zasady leczenia
dietą
Podwyższone stężenie kwasu moczowego w surowicy krwi (hiperurykemia) to stan
prowadzący do rozwoju dny moczanowej. W przebiegu choroby dochodzi do odkładania się
moczanów w stawach, mięśniach i tkance podskórnej. Objawem dny moczanowej są ostre
napady bólowe, które zazwyczaj doskwierają choremu w nocy. Warto mieć na uwadze, że
również w tym przypadku odpowiednio skomponowana dieta może okazać się remedium. U
osób z hiperurykemią oraz dną moczanową należy unikać czynników wyzwalających ostre
dnawe zapalenie stawów. Wśród wspomnianych czynników można wyróżnić: nadmierny
wysiłek fizyczny, przechłodzenie organizmu, gwałtowne odchudzanie i alkohol w nadmiarze.
Na rycinie numer 1 zostały przedstawione produkty spożywcze przeciwwskazane w dnie
moczanowej. Pokarmy, które mogą pojawić się w jadłospisie chorego to nabiał, większość
warzyw i owoców, pełnoziarniste produkty zbożowe oraz nasiona i orzechy.
/
Rycina 1. Pokarmy i substancje przeciwskazane w hiperurykemii i dnie moczanowej
Przykładowy jadłospis dla pacjenta z hiperurykemią i dną moczanową
Kobieta, jadłospis 1500 kcal
Śniadanie:
Koktajl bananowy:
Wszystkie składniki zblendować – można też spożyć bez miksowania
Płatki owsiane 30 g 3 łyżki
Banan 60 g ½ sztuki
Jogurt naturalny 200 g 1 szklanka
Len mielony 20 g 2 łyżki
II Śniadanie:
Zielone smoothie:
Składniki włożyć do kubka blendera, uzupełnić wodą mineralną (ok. ½ szklanki) i
zblendować
Roszponka 60 g 3 garści
Banan 60 g ½ sztuki
Truskawki/jagody mrożone 140 g 1 szklanka
Nasiona lnu 5 g ½ łyżki
Woda mineralna
Obiad:
Kasza gryczana z batatami po obiedzie sok pomidorowy:
Kaszę gryczaną ugotować i odcedzić. Na patelnię wlać oliwę, dodać obrany i pokrojony w
małą kostkę batat i smażyć go przez ok. 5 minut aż zmięknie, w międzyczasie co chwilę
zamieszać. Dodać pokrojoną w kostkę cebulę oraz tymianek. Smażyć co chwilę mieszając
przez ok. 5 minut, dodać pokruszony ser feta, w międzyczasie doprawić pieprzem. Dodać
słodką paprykę i ugotowaną kaszę, wymieszać i wszystko razem podgrzać.
Kasza gryczana biała 30 g 1/3 woreczka
Oliwa rafinowana 18 g 1 i ½ łyżki
Batat 200 g 1 sztuka
Cebula kilka plastrów
1/2 łyżeczki suszonego tymianku
Słodka papryka
Ser typu feta 40 g 4 cienkie plastry
Sok pomidorowy 300 g 1 mała butelka 0.3 l
Przekąska:
Kanapka:
Chleb graham/orkiszowy 35 g 1 kromka
Olej rzepakowy/olej lniany 3 g ½ łyżeczki
Mix sałat garść
Ser twarogowy półtłusty 50 g ¼ kostki 200 g
Kolacja:
Jajka na miękko oraz pieczywo plus pomidor:
Jajka 116 g 2 sztuki
Chleb graham/orkiszowy 35 g 1 kromka
Mix sałat
Pomidor 200 g 1 sztuka
Przykładowy jadłospis dla pacjenta z hiperurykemią i dną moczanową
Kobieta, jadłospis 1800 kcal
Śniadanie:
Kanapki z oliwą/olejem, sałatą i serkiem wiejskim plus ogórek zielony:
Chleb orkiszowy 70 g 2 kromki
Olej lniany/oliwa z oliwek 12 g 1 łyżka
Sałata
Serek wiejski 50 g 1/3 opakowania 150 g
Ogórek zielony 200 g 1 sztuka zamiennie kilka oliwek/kapary
II Śniadanie:
Serek homogenizowany z miodem i płatkami migdałowymi:
Serek homogenizowany 75 g ½ op 150 g
Miód 25 g 1 łyżka
Płatki migdałowe 15g 1 i ½ łyżki
Przekąska:
Banan 120 g 1 sztuka
Orzechy włoskie/pekan/macadamia 30 g 3 łyżki
Obiad:
Krupnik:
Kaszę opłukać, zalać wodą, gotować na małym ogniu. Umyte, obrane i opłukane warzywa
zetrzeć na tarce, dodać do podgotowanej kaszy, dodać opłukane mięso razem gotować pod
przykryciem. Na końcu dodać mleko, sól do smaku, oliwę, zagotować. Przed podaniem dodać
zieloną pietruszkę.
Marchew 100 g 1 sztuka
Pietruszka 70 g 1 sztuka
Kasza jęczmienna pęczak 50 g ½ woreczka
Mięso z piersi indyka/kurczaka 100 g ½ piersi
Mleko 1.5 % 100 g ½ szklanki
Oliwa z oliwek 12 g 1 łyżka
Natka pietruszki 10 g 1 łyżka
Sól, szczypta
Kolacja:
Sałatka jarzynowa plus kromka chleba:
Warzywa ugotować, pokroić w kostkę, dodać jogurt grecki lub naturalny, oliwę oraz
przyprawy
Ziemniaki 70 g 1 sztuka
Marchew 50 g 1 mała sztuka
Pietruszka 50 g 1 sztuka
Seler 20 g 1 kawałek
Ogórek kiszony 100 g 1 sztuka
Jogurt grecki 50 g ¼ szklanki
Oliwa z oliwek 12 g 1 łyżka
Chleb orkiszowy 35 g 1 kromka
Podsumowując, dieta w wielu przypadkach może mieć charakter leczniczy. W szczególności
jest to istotne rozpatrując zaburzenia metaboliczne, takie jak hiperglikemia (podwyższone
stężenie cukru), hipercholesterolemia (wysoki poziom cholesterolu), czy hiperurykemia
(podwyższone stężenie kwasu moczowego). Podstawą leczenia we wspomnianych
zaburzeniach metabolicznych jest odpowiednio skomponowana dieta, która powinna być
nowym sposobem żywienia pacjenta, kontynuowanym bezterminowo.
Bibliografia:

1. Harland JI. Food combinations for cholesterol lowering. Nutr Res Rew 2012;25(2):
   249 – 266.
2. Berglund L, Brunzell JD, Goldberg AC et al. Evaluation and treatment of
   hypertriglyceridemia: An endocrine society clinical practice guideline. J Clin
   Endocrinol Metab 2012;97(9):2969 – 2989.
3. Zhang J, Li L, Song P et al. Randomized controlled trial of oatmeal consumption
   versus noodle consumption on blood lipids of urban Chinese adults with
   hypercholesterolemia. Nutrition 2012;11:54.
4. Ota A, Ulrih NP. An Overview of Herbal Products and Secondary Metabolites Used
   for Management of Type Two Diabetes. Front Pharmacol 2017;6;8:436.