Dieta w chorobie Hashimoto
autor: dr n. med. Angelika Kargulewicz
Autoimmunologiczne zapalenie tarczycy o typie Hashimoto to obecnie jedna z najczęściej występujących chorób gruczołu tarczowego. Choroba Hashimoto dotyczy szczególnie kobiet i wpływa na występowanie szeregu objawów, które w znaczący sposób obniżają jakość życia dotkniętej nią osoby. Odpowiednia dieta, ale również szeroko pojęty styl życia pozwala na złagodzenie dolegliwości i poprawę codziennego funkcjonowania.
Choroba Hashimoto
Choroba Hashimoto polega na nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego, który produkuje nadmierne ilości przeciwciał skierowanych przeciwko komórkom tarczycy (u osób z chorobą Hashimoto stwierdza się podwyższone wartości przeciwciał – antyTPO oraz antyTG). Warto pamiętać, że chorobie Hashimoto nie zawsze towarzyszy niedoczynność tarczycy. Osoba z chorobą Hashimoto może funkcjonować wiele lat będąc w stanie tzw. eutyreozy, czyli prezentując prawidłowe wartości hormonów tarczycowych w surowicy krwi. Niejednokrotnie dopiero po wielu latach trwania choroby przeciwciała produkowane przez organizm osoby chorej niszczą miąższ tarczycy, dochodzi do zaburzenia wewnętrznej równowagi i rozwoju niedoczynności tarczycy. Pamiętajmy, że osoba z chorobą Hashimoto nie musi być otyła, nie mniej jednak choroba predysponuje do nadmiernej masy ciała. Leczenie farmakologiczne (preparaty lewotyroksyny), prawidłowa dieta i aktywność fizyczna pozwalają utrzymać prawidłową masę ciała.
Pierwszy krok w leczeniu choroby Hashimoto
Na wstępie warto zwrócić uwagę na gospodarkę hormonalną organizmu. W sytuacji niedoczynności tarczycy (podstawowy parametr sugerujący niedoczynność tarczycy to podwyższone stężenie TSH w surowicy krwi) pierwszym krokiem jest zastosowanie odpowiedniego leczenia farmakologicznego pod okiem endokrynologa. Nieleczona niedoczynność tarczycy może wpływać na:
- Tendencję do nadmiernej masy ciała
- Zwiększoną zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie
- Zmniejszoną ilość beztłuszczowej masy ciała i wody w organizmie
- Obniżone tempo przemiany materii
- Spowolnienie perystaltyki przewodu pokarmowego i skłonność do zaparć
Jak powinna wyglądać dieta osoby z chorobą Hashimoto ?
Dieta osoby z chorobą Hashimoto przede wszystkim powinna być urozmaicona i dostarczać produkty spożywcze z możliwe jak największej liczby grup artykułów żywnościowych (warzywa, owoce, produkty zbożowe, białko zwierzęce i roślinne, oleje, pestki, ziarna). Warto zwrócić uwagę, aby codziennie przygotowywane posiłki były w jak największym stopniu naturalne. W tym celu przydatną umiejętnością będzie czytanie etykiet produktów spożywczych i unikanie tych artykułów, które dostarczają znaczących ilości dodatków, utwardzonych tłuszczy, czy cukru rafinowanego. W trakcie zakupów warto uwzględnić kilka wskazówek:
- Wybierając pieczywo zawsze czytaj jego skład. Przykładowo dobrej jakości chleb żytni razowy powinien zawierać: zakwas żytni, mąkę żytnią, wodę i sól. Dopuszczalne są wszelkiego rodzaju pestki, czy ziarna typu: słonecznik, dynia, len, chia. Z kolei unikać należy: słodu jęczmiennego, syropu glukozowo-fruktozowego, melasy, karmelu, zaciemniaczy i innych substancji słodzących.
- Unikaj kupowania produktów zawierających w swoim składzie kwasy tłuszczowe trans lub kwasy tłuszczowe utwardzone. Zalecanymi tłuszczami w diecie osób z chorobą Hashimoto są naturalne oleje roślinne, takie jak: oliwa z oliwek, olej lniany, olej konopny czy olej z czarnuszki.
- Zwróć uwagę na zawartość cukru. Niektóre produkty mogą zawierać znaczącą ilość węglowodanów prostych. Przykładem są wysoko przetworzone produkty mleczne, napoje roślinne, czy wszelkiego rodzaju słodycze. Przetwory mleczne powinny być naturalne, natomiast wybierając napój roślinny (kokosowy, migdałowy, czy owsiany) warto sięgać po te, które dostarczają < 5-6 g cukru/100 ml produktu.
- Wybieraj artykuły o jak najkrótszym składzie i w miarę możliwości zawierające jak najbardziej naturalne składniki. Warto zmniejszyć spożycie produktów, które mają w swoim składzie substancje takie, jak: karboksymetyloceluloza, maltodekstryny, polisorbat, aspartam, czy emulgatory. Bezpiecznym wyborem będą świeże warzywa, owoce, ziarna, orzechy, oleje roślinne, pełnoziarniste produkty zbożowe, świeże mięso i ryby, z których samodzielnie można przygotować odżywcze, a zarazem smaczne posiłki.
Postaw na białko
Z uwagi na obniżone tempo przemiany materii, niezwykle istotnym elementem codziennej diety osób z chorobą Hashimoto jest pełnowartościowe białko. Proteiny takie znajdziemy przede wszystkim w pokarmach pochodzenia zwierzęcego, które dostarczają wszystkich aminokwasów niezbędnych do syntezy białka ustrojowego. Przykładowe zawartości białka w produktach zwierzęcych i roślinnych przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Zawartość białka w 100 g produktu.
|
Nazwa produktu i miara domowa | Białko [g] |
Nazwa produktu i miara domowa | Białko [g] |
| Mleko spożywcze 2 % (ok. ½ szklanki) | 3.4 | Makrela świeża (ok. 4 czubate łyżki) | 18.7 |
| Jogurt 2 % (ok. ½ szklanki) | 4.3 | Kasza gryczana (1 woreczek) | 12.6 |
| Ser twarogowy tłusty (1/2 kostki 200 g) | 17.7 | Kasza jęczmienna perłowa (1 woreczek) | 6.9 |
| Ser twarogowy chudy (1/2 kostki 200 g) | 19.8 | Makaron dwujajeczny (ok. 1 i ¼ szklanki) | 12.0 |
| Jaja kurze całe (2 małe sztuki) | 12.5 | Mąka pszenna, typ 550 (1 niepełna szklanka) | 10.5 |
| Cielęcina – udziec (1 porcja) | 19.9 | Chleb graham (ok. 4 kromki) | 8.3 |
| Wieprzowina schab z kością (1 porcja) | 21.0 | Chleb zakopiański (ok. 4 kromki) | 7.7 |
| Kurczak – pierś (1/2 piersi) | 21.5 | Fasola szparagowa (garść) | 2.4 |
| Kurczak – tuszka (1 porcja) | 18.6 | Soja, nasiona suche (ok. ½ szklanki) | 34.3 |
| Kiełbasa zwyczajna (1 sztuka) | 17.6 | Ziemniaki (2 małe sztuki) | 1.9 |
| Polędwica luksusowa (ok. 6 plastrów) | 19.5 | Jabłko (1 mała sztuka) | 0.4 |
| Szynka wieprzowa gotowana (ok. 6 plastrów) | 16.4 | Porzeczki czarne (ok. 2-3 garści) | 1.3 |
| Dorsz świeży (1 porcja) | 17.7 | Orzechy włoskie (ok. 3 garści) | 16.0 |
| Żelatyna (ok. 12 łyżek) | 84.2 |
Oprócz białka zwierzęcego, warto pamiętać również o białku roślinnym, które co prawda cechuje się nieco niższą wartością odżywczą niż białko zwierzęce, ale przy odpowiednim połączeniu pokarmów „na talerzu” umożliwi podaż wszystkich niezbędnych aminokwasów. Spożywając rośliny strączkowe, warto łączyć je z pełnoziarnistymi kaszami (kasza jaglana, gryczana, komosa ryżowa, amarantus, teff) oraz nasionami i pestkami (pestki dyni, słonecznika, orzechy). Takie połączenie zapewni pełen komplet aminokwasów egzogennych, czyli takich które muszą być dostarczane wraz z dietą.
Nabiał w diecie pacjenta z chorobą Hashimoto
Nabiał stanowi grupę produktów spożywczych dostarczających w codziennej diecie znaczących ilości białka oraz wapnia. Wybierając konkretne rodzaje produktów nabiałowych warto zwrócić uwagę, aby cechowały się minimalnym stopniem przetworzenia. W niektórych sytuacjach klinicznych, takich jak alergia na kazeinę, czy nietolerancja laktozy zalecane jest wykluczenie lub ograniczenie nabiału w diecie, jednakże sytuacja taka nie dotyczy wszystkich pacjentów z chorobą Hashimoto. Wykluczenia dotyczące nabiału powinny być uzasadnione klinicznie. W tym celu stosuje się diagnostykę: w przypadku nietolerancji laktozy – wodorowy test oddechowy, natomiast alergię na kazeinę (białko mleka) diagnozuje się w oparciu o testy alergiczne. W przypadku rozpoznania nietolerancji laktozy należy ograniczyć pokarmy bogate w laktozę, w szczególności mleko. W takiej sytuacji dopuszcza się spożywanie nabiału bez laktozy (mleko, sery, jogurty). Z kolei jeżeli mamy do czynienia z alergią na białko mleka krowiego, odstawić należy wszystkie produkty, które stanowią źródło takiego białka – mleko, sery, twarogi, jogurty, kefir, maślanka. W takiej sytuacji ważne jest dostarczenie alternatywnych źródeł wapnia, takich jak np. wzbogacane w wapń napoje roślinne (np. napój migdałowy, kokosowy, owsiany) oraz inne pokarmy obfitujące w wapń (mak, sezam, migdały, jarmuż, woda wysoko zmineralizowana ze zwiększoną zawartością wapnia).
Gluten w diecie osoby z chorobą Hashimoto
Wiele kontrowersji i mitów powstało wokół spożywania glutenu przez osoby z chorobą Hashimoto. Jak się okazuje, nie ma jednoznacznych rekomendacji które określałyby dietę bezglutenową jako bezwzględne wskazanie u osób z chorobą Hashimoto. Nie mniej jednak badania kliniczne dostarczają informacji, że uzasadnione jest ograniczenie/zmniejszenie spożycia glutenu w diecie osób z chorobą Hashimoro. Co to oznacza w praktyce ? A mianowicie warto w ciągu dnia zastępować niektóre posiłki glutenowe (chleb, bułki, wypieki, makarony) ich odpowiednikami nie zawierającymi glutenu (kasza jaglana, makaron ryżowy, teff, amarantus, mąka kasztanowa, itp.). Takie postępowanie może przyczynić się do zmniejszenia przesiąkliwości bariery jelitowej i toczącego się stanu zapalnego.
Ważne składniki w diecie osób z chorobą Hashimoto:
- Selen – jego niedobór może nasilić rozrost gruczołu tarczowego. Zalecane dzienne spożycie dla osób dorosłych wynosi 55-75 μg. Źródła pokarmowe to: orzechy brazylijskie, ostrygi, tuńczyk, nasiona słonecznika, mięso (wieprzowina, wołowina, indyk, kurczak, jagnięcina), grzyby, żyto.
- Witamina D3 – jej niedobór może wpływać na rozwój choroby Hashimoto. Zalecana suplementacja diety witaminą D3 u osób dorosłych w populacji wynosi 2000 IU/dzień, z kolei u osób z otyłością 4000 IU/dzień.
- Kwasy omega-3 (EPA, DHA) – wykazują działanie przeciwzapalne i są zalecane w diecie osób z chorobą Hashimoto. Rekomendowana suplementacja diety kwasami tłuszczowymi EPA i DHA wynosi ok. 1000 mg/dzień.
Czy osoba z chorobą Hashimoto może spożywać warzywa krzyżowe (brokuł, kalafior, brukselka, kapusta) ?
Warzywa krzyżowe (kapusta, brukselka, kalafior, soja, orzechy ziemne, szpinak) zawierają w swoim składzie tzw. substancje goitrogenne (wolotwórcze). Z tego powodu są często eliminowane przez osoby z chorobami tarczycy. Jednak jak się okazuje nie ma potrzeby ich całkowitego wykluczenia z diety, ponieważ przykładowo szpinak, kapusta czy brokuły stanowią jednocześnie bogate źródło substancji antyoksydacyjnych, błonnika pokarmowego oraz fitozwiązków. Zatem ważne jest umiarkowanie w ich spożyciu, a nie całkowita eliminacja z jadłospisu. Ponadto, pomocna będzie obróbka kulinarna. Jak się okazuje gotowanie warzyw krzyżowych obniża zawartość goitrogenów nawet o ok. 30 %. W trakcie gotowania kalafiora, kapusty, czy brokuła ważne jest, aby nie przykrywać naczynia w którym odbywa się obróbka, tak aby substancje wolotwórcze mogły się ulotnić. W celu usunięcia goitrogenów z orzechów ziemnych, zalecane jest moczenie ich w wodzie. Z kolei warto pamiętać o wykluczeniu soi z diety osoby z chorobą Hashimoto, ponieważ jej spożycie może hamować aktywność peroksydazy tarczycowej (TPO) oraz obniżać wchłanianie hormonów tarczycy w jelitach.
Zalecane pokarmy o dużej sile bioaktywnej
Oprócz podstawowych makro- i mikroskładników, w diecie osoby z chorobą Hashimoto warto zadbać o cząsteczki bioaktywne i wysoki potencjał antyoksydacyjny. Źródłem składników bioaktywnych są przede wszystkim warzywa i owoce, ale nie zapominajmy o ziołach i przyprawach, które z powodzeniem mogą być stosowane w codziennym jadłospisie:
- Napar ze skrzypu: (zaparzać pod przykryciem 10 minut) – działa moczopędnie, przez co ułatwia usuwanie z organizmu niepożądanych produktów przemiany materii.
- Rewitalizujący sok: 1 pęczek kolendry; 1 szklanka wody mineralnej; sok z 1 cytryny; stewia; 10 kropli chlorofilu. Składniki zmiksować.
- Napar z czystka: 2 łyżeczki ziela czystka; 1 szklanka wrzącej wody. Ziele zalać wrzącą wodą, pozostawić na 5 minut.
- Napar z pokrzywy: wykazuje korzystne działanie metaboliczne (usprawnia procesy trawienne i nieznacznie obniża stężenie glukozy w surowicy krwi).
- Napar z kurkumy: 1 łyżeczka kurkumy; 1 łyżeczka imbiru; szczypta pieprzu, szczypta cynamonu; sok z 1 cytryny; odrobina miodu; 1 szklanka ciepłej wody. Składniki wsypać do szklanki, wlać sok z cytryny i ciepłą wodę, wymieszać.
- Zmielone nasiona czarnuszki siewnej dodawane do potraw: łyżeczka dziennie wpłynie korzystnie na funkcjonowanie gruczołu tarczowego
Przykładowe jadłospisy dla osób z chorobą Hashimoto
Wartość energetyczna diety: 1700 kcal; dieta pełnowartościowa
I Śniadanie:
Jajecznica z suszonym pomidorem oraz kanapki:
Jajka 116 g 2 sztuki
Oliwa z oliwek rafinowana 6 g 1 łyżeczka
Suszone pomidory z oleju rzepakowego kilka sztuk
Chleb żytni razowy 70 g 2 kromki
Sałata
II Śniadanie:
Jogurt naturalny 150 g ¾ szklanki
Banan 60 g 1 mała sztuka
III Śniadanie
Marchew tarta z tartym jabłkiem z dodatkiem oliwy:
Marchew 100 g 1 sztuka
Jabłko 200 g 1 sztuka
Oliwa z oliwek 6 g 1 łyżeczka
Cynamon
Obiad:
Pesto z suszonych pomidorów:
Wszystkie składniki pesto zmiksować w blenderze, doprawić solą i pieprzem. Ugotować makaron. Zagotować pomidory z kartonika, dodać pesto i rozgniecione ziarna czerwonego pieprzu, zmiksować. Wymieszać z makaronem.
Pomidory w oleju rzepakowym 100 g ok. 5 sztuk
Orzeszki pinii/nerkowca, zrumienione na patelni 20 g 2 łyżki
½ małego ząbka czosnku
Starty parmezan 20 g 2 łyżki
Oliwa z oliwek 12 g 1 łyżka
1/6 łagodnej papryczki chili lub szczypta chili
NA MAKARON:
Makaron razowy 60 g 2/3 szklanki suchego makaronu
3 ziarenka czerwonego pieprzu
Pomidory w kartoniku 400 g 1 op 400 g
Kolacja:
Sałatka z tuńczyka plus kromka pieczywa:
Tuńczyka odsączyć z zalewy, wymieszać z pokrojonym pomidorem, ogórkiem, olej rzepakowy/lniany oraz ziołami prowansalskimi i bazylią. Do smaku można dodać kilka plastrów pokrojonej cebuli czerwonej.
Sałata 20 g 4 liście
Tuńczyk w sosie własnym 150 g 1 puszka 150 g
Pomidor 200 g 1 sztuka
Ogórek 200 g 1 mała sztuka
Olej rzepakowy/oliwa z oliwek 12 g 1 łyżka
Zioła, pieprz, cebula
Chleb żytni razowy 35 g 1 kromka
(do 4 składników: mąka żytnia, zakwas, woda, sól)
Wartość energetyczna diety: 1500 kcal; dieta bez kazeiny i glutenu
I Śniadanie:
Komosa z dodatkami:
Komosę wypłukać we wodzie i ugotować
Komosa 45 g ¼ szklanki suchej kaszy
Dowolne kiełki
Łosoś wędzony 100 g 1 op 100 g zamiennie inna ryba, np. halibut/pstrąg
Sok z cytryny – skropić łososia
II Śniadanie:
Koktajl malinowy:
Składniki zmiksować
Napój ryżowy/kokosowy 200 g1 szklanka
lub migdałowy z wapniem
Mleczko kokosowe 30 g ok. 2-3 łyżki
Maliny mrożone 280 g 2 szklanki
Orzechy brazylijskie 20 g 2 łyżki
Przekąska:
Pomarańcza 200 g 1 mała sztuka
Migdały 20 g 2 łyżki
Obiad:
Wołowina (zamiennie może być pierś z kurczaka/indyka w takiej samej ilości) z warzywami:
Na patelni podgrzać rafinowaną oliwę z oliwek, dodać plastry cebuli i czosnek przeciśnięty przez praskę, następnie dodać zmieloną wołowinę oraz pokrojone w kostkę warzywa, doprawić pieprzem i ziołami
Oliwa z oliwek rafinowana 12 g 1 łyżka
Cebula czerwona kilka plastrów, czosnek ząbek
Pomidorki koktajlowe 200 g ok. 10 sztuk
Papryka 100 g ok. ¼ dużej sztuki
Cukinia 200 g ok. ½ sztuki
Zmielona wołowina 150 g 1 średniej wielkości porcja
Pieprz, zioła
Kolacja:
Ugotowana kasza jaglana z papryką:
Kasza jaglana 30 g 1/6 szklanki suchej kaszy
Papryka 100 g ok. ¼ dużej sztuki lub ½ mniejszej sztuki
W ciągu dnia do wypicia: 1.5 l wysoko zmineralizowanej wody o zwiększonej zawartości wapnia
Wartość energetyczna diety: 1600 kcal; dieta bez glutenu
I Śniadanie:
Płatki ugotowane na mleku roślinnym ze startym na tarce jabłkiem i lnem:
Mleko roślinne 200 g 1 szklanka
Płatki z amarantusa 30 g 3 łyżki
Jabłko 200 g 1 sztuka
Len nasiona 20 g 2 łyżki
II Śniadanie:
Kanapka z sałatą, polędwicą sopocką i rzodkiewką:
Chleb gryczany 35 g 1 kromka
Sałata
Polędwica 15 g 1 plaster
Rzodkiewka 120 g 1 pęczek
III Śniadanie:
Morele/nektarynki/kiwi 100 g 2 sztuki
Seler naciowy 280 g ok. 4 łodygi
Obiad:
Sałatka z kaszą jaglaną:
Kaszę wsypać do rondla i prażyć przez kilka minut. Wlać 1/2 szklanki wody, dodać odrobinę soli i pieprz, wlać łyżeczkę oliwy i przykryć. Gotować pod przykryciem do miękkości. Garnek otworzyć, kaszę wyłożyć na talerz, przestudzić. Awokado obrać i pokroić w kostkę, skropić sokiem z cytryny. Paprykę również pokroić w kostkę, z kolei pomidorki na połówki. Kaszę wymieszać z sałatą, awokado, papryką i pomidorkami, wyłożyć na talerz. Na wierzchu położyć jajka sadzone.
Kasza jaglana 45 g ¼ szklanki suchej kaszy
Sól – odrobina, pieprz, oliwa extra, cytryna
Garść sałaty (roszponka/rukola/bok choy)
Awokado 140 g 1 sztuka
Czerwona papryka 200 g ½ sztuki
Pomidorki koktajlowe 200 g ok. 10 sztuk
Jajka sadzone 116 g 2 sztuki
Kolacja:
Sałatka Grecka:
Sałatę poszarpać, ser pokroić, warzywa umyć i pokroić, dodać odsączone oliwki, olej i przyprawy (np. pieprz, zioła prowansalskie)
Sałata 30 g ok. 6 liści
Pomidor 400 g 2 sztuki
Ogórek zielony 200 g 1mała sztuka/zamiennie może być rzodkiewka ok. 10-12 sztuk
Oliwki 25 g ok. 10 sztuk
Ser Feta 100 g ok. 10 plastrów
Olej rzepakowy/oliwa z oliwek 3 g ½ łyżeczki
Bibliografia:
- Molina V, Ehrenfeld M. Environmental factors in autoimmune diseases workshop. Autoimm Rev 2003;2:284–289.
- Benvenga S, Vigo MT, Metro D et al. Type of fish consumed and thyroid autoimmunity in pregnancy and postpartum. Endocrine 2016;52:120-129.
- Kawicka A. Postepy Hig Med. Dosw 2015.
- Liontiris MI, Mazokopakis EE. A concise review of Hashimoto thyroidits (HT) and the importance of iodine vitamin D and gluten on the autoimmunity and dietary management of HT patients. Points that need more investigation. Hell Nucl Med. 2017;20(1):51-56.
- Farhangi MA, Dehghan P, Tajmiri S et al. The effects of Nigella sativa on thyroid function, serum vascular endothelial growth factor (VEGF) – 1, Nesfatin-1 and anthropometric features in patients with Hashimoto’s thyroiditis: a randomized controlled trial. BMC CAM 2016;16:471.
- Zakrzewska E, Zegan M, Michota-Katulska E. Zalecenia dietetyczne w niedoczynności tarczycy przy współwystępowaniu choroby Hashimoto. Bromat Chem Toksykol 2015;2:117-127