Nowotwory piersi są jednym z najczęściej rozpoznawanych rodzajów raka wśród kobiet. Według Krajowego Rejestru Nowotworów najwięcej zachorowań odnotowuje się między 50, a 69 rokiem życia, jednak z powszechnych obserwacji wynika, że diagnozę raka piersi słyszą kobiety już w wieku 20 lat. Przyczyny rozwoju nowotworu gruczołu piersiowego, wciąż nie są do końca poznane, jednak naukowcy zidentyfikowali grupę czynników, które mogą zwiększyć ryzyko jego wystąpienia, wymienia się wśród nich między innymi: płeć, wiek, obciążenia genetyczne, czynniki hormonalne oraz styl życia- głównie wadliwy sposób odżywiania. Jak wynika z wielu badań właściwy sposób odżywiania może uchronić przed rozwojem choroby nowotworowe, a właściwie skomponowana dieta w momencie diagnozy oraz intensywnego leczenia może wspomóc organizm w walce z chorobą, zwiększyć tolerancje chemioterapii i/lub radioterapii, immunoterapii oraz korzystnie wpłynąć na odporność czy też skrócić czas rekonwalescencji.

Kobieta z rozpoznanym rakiem piersi powinna komponować swój codzienny jadłospis w oparciu o zasady zdrowego odżywienia (z ewentualnymi indywidualnymi modyfikacjami zależnymi od wielu składowych). Należy jednak pamiętać, że nie istnieje żaden rodzaj diety, który leczy raka, jednak właściwy sposób odżywiania jest istotnym elementem wspomagającym intensywne leczenie onkologiczne. Dobrze odżywiony organizm staje się silniejszym przeciwnikiem do walki z chorobą. 

ILE? I JAK CZĘSTO?

Aby organizm był dobrze odżywiony i potrafił racjonalnie wykorzystywać dostarczane przez nas składniki odżywcze pochodzące z produktów spożywczych powinien otrzymywać regularną liczbę posiłków w ciągu dnia o określonej częstotliwości. Najlepiej jest zjadać 4-5 posiłków dziennie (I śniadanie, II śniadanie, obiad, podwieczorek, kolacja) niewielkich objętościowo. Ważne jest, aby przerwy między poszczególnymi posiłkami nie były dłuższe niż 3-4 godziny. Ostatni posiłek należy zjeść nie później niż 3 godziny przed snem. Spożywane posiłki powinny być przygotowywane ze świeżych, jak najmniej przetworzonych produktów, o najwyższej jakości oraz powinny być kolorowe i estetycznie podane. Jeżeli po przyjęciu cytostatyku masz mniejszy apetyt i dochodzi do zaburzenia regularności spożywania posiłków- nie martw się tym! Zazwyczaj w przeciągu kilku dni apetyt wróci, a Ty razem z nim staraj się znów regularnie odżywiać.

BIAŁKO

W trakcie choroby nowotworowej układ immunologiczny pracuję bardzo intensywnie, a uszkodzone leczeniem komórki organizmu aktywnie się odbudowują. Dlatego też, aby organizm mógł się efektywnie regenerować oraz stymulować układ odpornościowy do pracy musi mieć zapewnioną odpowiednią podaż składników białkowych. Białko znajduje się zarówno w produktach zwierzęcych (jaja, produkty mleczne, mięso, ryby ) jak i roślinnych (nasiona roślin strączkowych, produkty zbożowe). W trakcie choroby nowotworowej należy zadbać o odpowiednią proporcję spożycia między nimi (1:1) tzn. zjadać po tyle samo produktów obfitujących w białko zwierzęce jak i roślinne. Każdego dnia należy spożywać przynajmniej 3 porcje produktów mlecznych (np. mleko, jogurt, kefir, ser twarogowy). Ważne jest, aby wybierać produkty o obniżonej zawartości tłuszczu np. chudy ser twarogowy czy mleko 2%. Jeżeli zmagasz się z nietolerancją laktozy, która rozwinęła się w trakcie choroby, zastąp na czas leczenia mleko w diecie fermentowanymi produktami mlecznymi. Jeżeli po spożyciu nasion roślin strączkowych nie występują uciążliwe skutki ze strony przewodu pokarmowego np. ból brzucha, wzdęcia, zaparcia – spożywaj je śmiało, będą stanowiły doskonałe uzupełnienie diety w białko pochodzenia roślinnego. Również mięso i ryby są doskonałym źródłem białka. Należy wybierać chude gatunki mięsa: kurczak, indyk, królik, a zdecydowanie ograniczyć spożycie wieprzowiny, wołowiny czy baraniny (do 500g na tydzień) oraz produktów przetworzonych (np. peklowanych, wędzonych, smażonych). Ryby doskonale uzupełniają w białko codzienny jadłospis oraz za sprawą nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 wykazują działanie antykancerogenne.

Kobiety z rakiem piersi są bardziej narażone na rozwój osteoporozy, dlatego tak ważne jest zapewnienie optymalnej ilości w codziennej diecie produktów bogatych zarówno w białko jak i wapń. Podsumowując: w każdym spożywanym posiłku powinien znaleźć się produkt o dużej zawartości białka np. jogurt, kefir, maślanka, jaja, chude mięso, ryby, chude lub  półtłuste sery twarogowe. Jeżeli nie jesteś w stanie zaspokoić zapotrzebowania na białko przy pomocy diety kuchennej lub wykazujesz cechy niedożywienia, możesz wspomóc się doustnymi dietami przemysłowymi bogatymi w białko (ONS), które są dedykowane między innymi dla pacjentów onkologicznych. Należy jednak wprowadzać takie preparaty do diety pod kontrolą wykwalifikowanego dietetyka.

WĘGLOWODANY

Głównym źródłem węglowodanów w diecie powinny być niewątpliwie produkty zbożowe np. pieczywo razowe, kasze, ryż czy makarony pełnoziarniste- te produkty zawierają wiele minerałów, sporą ilość witamin z grupy B oraz duże ilości błonnika pokarmowego, który wspomaga pracę jelit. Spore ilości węglowodanów oraz antyoksydantów zawierają warzywa i owoce- warto każdego dnia spożywać co najmniej 500g warzyw i owoców, należy przy tym pamiętać, że przynajmniej połowa powinna być spożywana w postaci surowej (chyba, że z racji zastosowanego leczenia nie możesz spożywać surowych produktów, poddaj je krótkiej obróbce termicznej). Bardzo ważne jest, aby kobieta z rakiem piersi ograniczyła do minimum spożycie cukrów prostych, które znajdują się w ogólnodostępnych produktach tj. cukier, słodycze, ciastka czy wysokosłodzone przetwory owocowe, gdyż ich nadmierne spożycie może nasilić niektóre objawy niepożądane leczenia np. nudności, wymioty, zaparcia. Uważaj na owoce suszone oraz kandyzowane, gdyż są one skondensowanym źródłem cukrów prostych, staraj się wybierać raczej świeże i dojrzałe surowce. Jeżeli w trakcie leczenie odczuwasz zwiększony apetyt na słodycze spróbuj zastąpić je galaretkami mlecznymi i owocowymi, jogurtami, musami, kisielami, budyniami czy też przecierami owocowymi. W zależności od Twojego samopoczucia oraz tolerancji leczenia może zdarzyć się tak, że z diety będziesz musiała wykluczyć produkty pełnoziarniste, zastąp wtedy pieczywo ciemne jaśniejszym, a grube kasze (gryczana, pęczak, jęczmienna) drobniejszymi (kasza manna, jaglana, kus kus). Jednak wraz z poprawą kondycji Twojego organizmu staraj się komponować dietę z wykorzystaniem produktów pochodzących z pełnego przemiału.

TŁUSZCZE

Mimo utartych schematów tłuszcze nie znajdują się tylko w olejach czy margarynach ich źródła spożywcze są o wiele szersze, a właściwości niektórych z nich mogą korzystanie wpływać na proces leczenia onkologicznego. Bezwzględnie należy ograniczyć spożycie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego tj. tłuste mięso wieprzowe i wołowe, tłuste sery, smalec, słonina czy podroby- te produkty zawierają znaczne ilości nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu. Dlatego w Twojej diecie powinny znaleźć się: mięso drobiowe, mięso z królika, cielęcina, ryby, oleje roślinne oraz orzechy i nasiona. Głównym źródłem tłuszczy powinny być oleje rybie oraz roślinne (np. olej rzepakowy bezerukowy, oliwa z oliwek, olej lniany). Ryby i oleje rybie dostarczają cennych dla organizmu wielonienasyconych kwasów z rodziny omega-3, które wykazują zdolności zmniejszania stanu zapalnego oraz spowalniają proces nowotworzenia oraz przerzutowania. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WKT) znajdują się głównie w tłustych rybach morskich: łosoś, makrela, sardynka, śledź czy halibut oraz w oleju rzepakowym, lnianym czy oliwie z oliwek, orzechach, nasionach słonecznika, pestkach dyni oraz w awokado. Do smarowania pieczywa używaj masła lub miękkich margaryn roślinnych, a do przyrządzania potraw używaj olejów roślinnych np. oleju rzepakowego, sojowego lub oliwy z oliwek.

NIE ZAPOMNIJ O PŁYNACH

W ciągu dnia powinnaś wypijać minimum 2 litry płynów, które są niezbędne dla prawidłowego przebiegu procesów metabolicznych zachodzących wewnątrz organizmu oraz oczyszczają organizm z toksyn, który powstały w trakcie chemioterapii i/lub radioterapii. Pij przede wszystkim niegazowaną wodę mineralną, a oprócz wody wskazane są również: słabe wywary z herbat (np. herbata z dzikiej róży, herbata biała), kawa zbożowa, niesłodzone kompoty owocowe, świeże soki warzywne i owocowe oraz koktajle mleczno-owocowe. Dopuszczalne jest wypicie w ciągu dnia 1 filiżanki kawy naturalnej z dodatkiem mleka.

JAK GOTOWAĆ?

Aby dodatkowo nie obciążać całego organizmu, a przede wszystkim przewodu pokarmowego, staraj się przyrządzać potrawy łatwostrawne. W pierwszej kolejności zadbaj o to, aby produkty były świeże, jak najwyższej jakości, nieprzetworzone oraz pochodziły ze prawdzonych źródeł. Gotuj w wodzie, na parze, piecz w folii aluminiowej/ rękawie lub naczyniu żaroodpornym. Unikaj smażenia w głębokim tłuszczu oraz grillowania. Aby podkreślić smak potraw doprawiaj je ziołami takimi jak: natka pietruszki, koperek,
majeranek, bazylia, tymianek, kminek, estragon, melisa, pieprz ziołowy, słodka papryka, cynamon, imbir, goździki.

KONTROLUJ MASĘ CIAŁA

Utrzymanie odpowiedniej masy ciała w trakcie leczenie onkologicznego jest bardzo ważne. Zarówno niedożywienie jak i zbyt duża masa ciała może niekorzystnie wpłynąć na proces leczenia. Jednym ze sposobów samokontroli stanu odżywienia jest wskaźnik ciała BMI (Body Mass Index ), dzięki niemu możemy orientacyjnie sprawdzić, czy masa ciała jest prawidłowa.
Aby wyliczyć wskaźnik BMI, należy podzielić swoją masę ciała w kilogramach przez wzrost w metrach podniesiony do kwadratu.
BMI= masa ciała [kg] : wzrost [m]2

Interpretacja wskaźnika BMI:

Każde odchylenie wskaźnika BMI od normy wymaga konsultacji z lekarzem i/lub dietetykiem. Każda niezamierzona utrata masy ciała oraz zaburzenia przyjmowania pokarmów mogą być pierwszymi objawami wyniszczenia nowotworowego, dlatego o każdorazowym epizodzie utraty masy ciała informuj swojego lekarza. Jeżeli jednak masz nadwagę lub jesteś otyła, to pamiętaj, że w czasie leczenia przeciwnowotworowego odchudzanie jest przeciwwskazane. W takich sytuacjach skonsultuj się z dietetykiem, który pomorze zbilansować Twój jadłospis, tak aby nie osłabić efektywności leczenia.

Pamiętaj!
Nie istnieje, żadne cudowny rodzaj diety, który uleczy raka! Odżywiaj się mądrze, ciesz się jedzeniem, kontroluj masę ciała, a staniesz się silniejszym przeciwnikiem do walki z chorobą.

Autor:
Małgorzata Solecka-dietetyk, specjalista do spraw żywienia i edukacji pacjentów onkologicznych
(solecka.malgosia@gmail.com)

Piśmiennictwo:
I. Gajewska D., Kozłowska L., Lange E., „i wsp”: Dietoterapia 1, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2009
II. Jarosz M., Sajór I.: Żywienie chorych z nowotworami, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012
III. Wieczorek-Chełmińska Z.: Żywienie w chorobach nowotworowych, Wydawnictwo PZWL, Kraków 2006
IV. Grzymisławski M., Gawęcki J.: Żywienie człowieka zdrowego i chorego tom 2, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2012,
V. Strona internetowa Krajowego Rejestru Nowotworów: http://onkologia.org.pl/nowotwory-piersikobiet/ (dostęp z dn. 08/02/2016)
VI. Drąg J., Gawędzka A., Jaśkiewicz J.: Dieta, a rak piersi, Przegląd Medyczny Uniwersytetu
Rzeszowskiego, 2009